6.1.2 कक्षा -षष्ठी, विषय:-संस्कृतम्, प्रथम: पाठ: (शब्दपरिचयः - 1 ) Class-6th, Subject-Sanskrit, Lesson-1 ( ShabdParichaya - 1)

                6.1.2  कक्षा -षष्ठी, विषय:-संस्कृतम्, 

                प्रथम: पाठ:  (शब्दपरिचयः - 1  )

                Class-6th,  Subject-Sanskrit, 

              Lesson-1 ( ShabdParichaya - 1)

       ************************************ 

नमो नमः। 

षष्ठकक्ष्यायाः रुचिरा भाग-1 इति पाठ्यपुस्तकस्य शिक्षणे स्वागतम् । 

अद्य वयं प्रथम-पाठस्य अभ्यासकार्यं कुर्म: । 

 पाठस्य नाम अस्ति 

                   शब्दपरिचयः - 1

अहं डॉ. विपिन:। 

       ************************************ 

1. (क) उच्चारणं कुरुत।

छात्रः गजः घटः

शिक्षकः         मकरः         दीपकः

मयूरः     बिडालः         अश्वः

शुकः     मूषकः         चन्द्रः

बालकः     चालकः         गायकः

1. (ख) चित्रणि दृष्ट्वा पदानि उच्चारयत।

कृषकः    वृषभः भल्लूकः

मण्डूकः         कपोतः पर्यंङ्क:

दूरभाषः         काकः         सौचिकः 

2. (क) वर्णसंयोजनेन पदं लिखत-

यथा- 

च्+ अ+ ष्+ अ+ क्+ अः         = चषकः 

(च्+ अ) + (ष्+ अ) + (क्+ अः)     

च + ष+  कः     =                     चषकः 

स्+ औ+ च्+ इ+ क्+ अः             = सौचिकः 

श्+ उ+ न्+ अ+ क्+ औ             = शुनकौ 

ध्+ आ+ व्+ अ+ त्+ अः             =  धावतः 

व्+ ऋ+ द्+ ध्+ आः                    = वृद्धाः  

(व्+ ऋ) + (द्)+ (ध्+ आः)           

    (वृ)    (द्+ ध्= द्ध्)   आः =  वृद्धाः   

ग्+ आ+ य् + अ+ न्+ त्+ इ         = गायन्ति

(ख) पदानां वर्णविच्छेदं प्रदर्शयत-

यथा- लघु:    ‌= ल् + अ+ घ् +उ:

सीव्यति       = स्+ ई+ व्+ य्+अ+ त्+ इ

वर्णाः = व्+ अ+ र्+ ण्+ आः

कुक्कुरौ     = क्+ उ+ क्+ क्+ उ+ र्+ औ

मयूराः = म्+ अ+ य्+ ऊ+ र्+ आः

बालकः = ब्+ आ+ ल्+अ+ क्+ अः 

3. उदाहरणं दृष्ट्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-

यथा- चषकः चषकौ     चषकाः                

         (अः        औ       आः)

बलीवर्दः         बलीवर्दौ         बलीवर्दाः

शुनकः     शुनकौ             शुनकाः

मृगः             मृगौ             मृगाः

सौचिकः         सौचिकौ         सौचिकाः

मयूरः     मयूरौ             मयूराः 

4.चित्रणि दृष्ट्वा संस्कृतपदानि लिखत-

               गजः                काकः                चन्द्रः

              तालः              भल्लूक:             बिडालः 

5. चित्रं दृष्टवा उत्तरं लिखत-

यथा- बालकः किं करोति?

बालकः पठति। 

अश्वौ किं कुरुतः?  

अश्वौ धावतः। 

कुक्कुराः किं कुर्वन्ति? 

कुक्कुराः बुक्कन्ति।

छात्रौ किं कुरुतः? 

छात्रौ गायतः। 

कृषकः किं करोति? 

कृषकः क्षेत्रं कर्षति।

गजौ किं कुरुतः? 

गजौ चलतः

6. पदानि संयोज्य वाक्यानि रचयत-

 अः- ति एकवचन

 औ- तः द्विवचन

 आः- न्ति बहुवचन

गजाः     चलन्ति

सिंहौ             गर्जतः

गायकः         गायति

बालकौ     पठतः

मयूराः     नृत्यन्ति 

7. मंजूषातः पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-

नृत्यन्ति     गर्जतः धावति चलतः फलन्ति         खादति

(क) मयूराः नृत्यन्ति।  मोर नाचते हैं। 

(ख) गजौ चलतः।      

(ग) वृक्षाः फलन्ति। 

(घ) सिंहौ गर्जतः।

(ङ) वानरः खादति।

(च) अश्वः धावति।

8. सः, तौ, ते इत्येतेभ्यः उचितं सर्वनामपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत- 

यथा- अश्वः धावति। - सः धावति।                

एकवचन                 द्विवचन                बहुवचन 

(सः-    अः                तौ-    औ                ते-     ए)

बालकः- अः,       बालकौ- औ,           बालकाः- आः

(क) गजाः चलन्ति।         - ते चलन्तिः।

(ख) छात्रौ पठतः।     - तौ पठतः। 

(ग) वानराः क्रीडन्ति।     - ते क्रीडन्ति।

(घ) गायकः गायति।       - सः गायति।

(घ) मयूराः नृत्यन्ति।       - ते नृत्यन्ति।