8.4.2 कक्षा-अष्टमी, विषय:-संस्कृतम् चतुर्थ: पाठ: (सदैव पुरतो निधेहि चरणम्) Class- 8th, Subject-Sanskrit, Lesson-4 (Sadaiv-Purato-Nidhehi-CharanaM - Abhyaas)
8.4.2 कक्षा-अष्टमी, विषय:-संस्कृतम्
चतुर्थ: पाठ: (सदैव पुरतो निधेहि चरणम्)
Class- 8th, Subject-Sanskrit, Lesson-4
(Sadaiv-Purato-Nidhehi-CharanaM
- Abhyaas)
************************************
🙏 नमो नमः।
अष्टमकक्ष्यायाः 'रुचिरा भाग-3' इति पाठ्यपुस्तकस्य शिक्षणे स्वागतम् ।
अद्य वयं चतुर्थ-पाठस्य अभ्यासकार्यं कुर्म: । ।
पाठस्य नाम अस्ति -
सदैव पुरतो निधेहि चरणम्।
अहं डॉ. विपिन:।
अष्टमकक्ष्यायाः 'रुचिरा भाग-3' इति पाठ्यपुस्तकस्य शिक्षणे स्वागतम् ।
अद्य वयं चतुर्थ-पाठस्य अभ्यासकार्यं कुर्म: । ।
पाठस्य नाम अस्ति -
सदैव पुरतो निधेहि चरणम्।
अहं डॉ. विपिन:।
***********************************
सदैव पुरतो निधेहि चरणम्
अभ्यासः (Exercise)
प्रश्नः 1.
पाठे दत्तं गीतं सस्वरं गायत।
(पाठ में दिए गए गीत को स्वर में गाइए।)
उत्तरम्:
छात्र गीत को सस्वर गीत गाएँ।
---------------------------------------
प्रश्नः 2.
अधोलिखितानांं प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत-
(नीचे लिखे प्रश्नों के उत्तर एक पद में दीजिए-)
(क) स्वकीयं साधनं किं भवति?
उत्तरम् -
बलम्।
(ख) पथि के विषमाः प्रखरा:?
उत्तरम् -
पाषाणाः।
(ग) सततं किं करणीयम्?
उत्तरम् -
ध्येय-स्मरणम्।
(घ) एतस्य गीतस्य रचयिता कः?
उत्तरम् -
श्रीधरभास्कर-वर्णेकरः।
(ङ) सः कीदृशः कविः मन्यते?
उत्तरम् -
राष्ट्रवादी।
---------------------------------------
प्रश्नः 3.
मजूषातः क्रियापदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-
(मञ्जूषा से क्रिया पद चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए-)
[ निधेहि, विधेहि, जहीहि, देहि, भज, चल, कुरु ]
यथा- त्वं पुरतः चरणं निधेहि।
(क) त्वं विद्यालयं …………………..|
उत्तरम् - चल - चलो।
(ख) राष्ट्रे अनुरक्तिं …………………..|
उत्तरम् - विधेहि - रखो।
(ग) मह्यं जलं …………………..|
उत्तरम् - देहि- दो।
(घ) मूढ! ………………….. धनागमतृष्णाम्।
उत्तरम् - जहीहि - छोडो
(ङ) ………………….. गोविन्दम्।
उत्तरम् - भज- भजो।
(च) सततं ध्येयस्मरणं …………………..|
उत्तरम् - कुरु - करो।
---------------------------------------
प्रश्नः 4.
(अ) उचितकथनानां समक्षम् ‘आम्’, अनुचितकथनानां समक्षं ‘न’ इति लिखत-
(उचित कथनों के सामने ‘आम्’ तथा अनुचित कथनों के सामने ‘न’ ऐसा लिखिए-)
यथा- पुरतः चरणं निधेहि। [आम्]
(क) निजनिकेतनं गिरिशिखरे अस्ति।
उत्तरम् - आम्
(ख) स्वकीयं बलं बाधकं भवति।
उत्तरम् - न
(ग) पथि हिंस्रा: पशवः न सन्ति।
उत्तरम् - न
(घ) गमनं सुकरम् अस्ति।
उत्तरम् - न
(ङ) सदैव अग्रे एव चलनीयम्।
उत्तरम् - आम्
---------------------------------------
प्रश्नः 4.
(आ) वाक्यरचनया अर्थभेदं स्पष्टीकुरुत-
(वाक्य रचना द्वारा अर्थ-भेद स्पष्ट कीजिए-)
(क) परितः – पुरतः
(ख) नगः – नागः
(ग) आरोहणम् – अवरोहणम्
(घ) विषमाः – समाः
उत्तरम्:
(क) परितः (चारों ओर) – ग्रामं परितः जनाः वसन्ति। ग्रामं परितः वृक्षाः सन्ति।
पुरतः (आगे) – सीतायाः पुरतः रामः चलति। विद्यालयं पुरतः देवालयः अस्ति।
(ख) नगः (पर्वत) – हिमालयः संसारे प्रसिद्धः नगः अस्ति।
नागः (सर्प) – शेषनागः सर्वोच्चः भवति।
- शिवस्य कंठे नागः अस्ति।
(ग) आरोहणम् (चढना/ चढ़ाई) – पर्वतस्य आरोहणम् कठिनंं भवति।
अवरोहणम् (उतरना/ उतराई) – पर्वतस्य अवरोहणं रोमांचकं भवति।
- पर्वतस्य अवरोहणं सरलं भवति।
(घ) विषमाः (असमान) – पर्वतस्य मार्गाः विषमाः एव भवन्ति।
- मार्गे विषमाः पाषाणाः।
समाः (समान) – राजपुत्राः नृपेण समाः सन्ति।
- राजमार्गाः समाः सन्ति।
---------------------------------------
प्रश्नः 5.
मजूषातः अव्ययपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत।-
(मञ्जूषा से अव्यय पद चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए-)
【एव, खलु, तथा, परितः, पुरतः, सदा, विना】
(क) विद्यालयस्य ……………………… एकम् उद्यानम् अस्ति।
(ख) सत्यम् ……………………… जयते।
(ग) किं भवान् स्नानं कृतवान् ……………………… ?
(घ) सः यथा चिन्तयति ……………………… आचरति।
(ङ) ग्रामं ……………………… वृक्षाः सन्ति।
(च) विद्यां ……………………… जीवनं वृथा।
(छ) ……………………… भगवन्तं भज।
उत्तरम्:
(क) विद्यालयस्य …………पुरतः………… एकम् उद्यानम् अस्ति।
(ख) सत्यम् …………एव………… जयते।।
(ग) किं भवान् स्नानं कृतवान् …………खलु………… ?
(घ) सः यथा चिन्तयति …………तथा………… आचरति।
(ङ) ग्राम …………परितः………… वृक्षाः सन्ति।
(च) विद्यां ………विना…………… जीवनं वृथा।
(छ) …………सदा………… भगवन्तं भज।
(क) पुरतः (सामने/ आगे)
(ख) एव (ही)
(ग) खलु (अवश्य/ वास्तव में)
(घ) तथा (वैसा)
(ङ) परितः (चारों और)
(च) विना (बिना)
(छ) सदा (हमेशा )
---------------------------------------
प्रश्नः 6.
विलोम-पदानि योजयत-
(विलोम पदों का मिलान कीजिए-)
(क) पुरतः – विरक्तिः
(ख) स्वकीयम् – आगमनम्।
(ग) भीतिः – पृष्ठतः
(घ) अनुरक्तिः – परकीयम्
(ङ) गमनम् – साहसः
उत्तरम्:
(क) पुरतः – पृष्ठतः (पीछे)
(ख) स्वकीयम् – परकीयम् (पराया)
(ग) भीतिः – साहसः (साहस)
(घ) अनुरक्तिः – विरक्तिः (वियोग)
(ङ) गमनम् – आगमनम्। (आना)
---------------------------------------
प्रश्नः 7.
(अ) लट्लकार-पदेभ्यः लोट्-विधिलिङ्लकार-पदानां निर्माणं कुरुत-
(लट् लकार के पदों से लोट् और विधिलिङ् लकार के पदों का निर्माण कीजिए)
लट्लकारे लोट्लकारे विधिलिङ्लकारे
यथा-
पठति पठतु पठेत्
(ति तः अन्ति तु ताम् अन्तु एत् ताम् एयुः)
(सि थः थ अ तम् त एः तम् त)
(मि वः मः आनि आव आम एयम् एव एम)
(क) खेलसि ............... ................
(ख) खादन्ति ............... ................
(ग) पिबामि ............... ................
(घ) हसतः ............... ................
(ङ) नयामः ............... ................
उत्तरम्:
लट्लकारे लोट्लकारे विधिलिङ्लकारे
(क) खेलसि खेल खेले
(ख) खादन्ति खादन्तु खादेयुः
(ग) पिबामि पिबानि पिबेयम्
(घ) हसतः हसताम् हसेताम्
(ङ) नयामः नयाम नयेम
---------------------------------------
प्रश्नः 7.
(आ) अधोलिखितानि पदानि निर्देशानुसारं परिवर्तयत-
(निम्नलिखित पदों को उदाहरण अनुसार परिवर्तित कीजिए-)
यथा-
गिरिशिखर (सप्तमी-एकवचने) – गिरिशिखरे
(क) पथिन् (सप्तमी-एकवचने) ……………………..
(ख) राष्ट्र (चतुर्थी-एकवचने) ……………………..
(ग) पाषाण (सप्तमी-एकवचने) ……………………..
(घ) यान (द्वितीया-बहुवचने) ……………………..
(ङ) शक्ति (प्रथमा-एकवचने) ……………………..
(च) पशु (सप्तमी-बहुवचने) ……………………..
उत्तरम्:
(क) पथिन् (सप्तमी-एकवचने) पथि
(ख) राष्ट्र (चतुर्थी-एकवचने) राष्ट्राय
(ग) पाषाण (सप्तमी-एकवचने) पाषाणे
(घ) यान (द्वितीया-बहुवचने) यानानि
(ङ) शक्ति (प्रथमा-एकवचने) शक्तिः
(च) पशु (सप्तमी-बहुवचने) पशुषु
************************************
धन्यवादाः।
************************************
8.4.1 चतुर्थ: पाठ: (सदैव पुरतो निधेहि चरणम्)
Comments
Post a Comment