6.5.2 कक्षा- षष्ठी, विषय:-संस्कृतम्, पञ्चम: पाठ: (वृक्षा: ) अभ्यासः, Class-6th, Subject-Sanskrit, Lesson-4 ( VrikshaH ) Abhyaas
नमो नमः।
षष्ठकक्ष्यायाः "रुचिरा भाग- 1" इति पाठ्यपुस्तकस्य शिक्षणे स्वागतम् ।
अद्य वयं पञ्चम-पाठस्य अभ्यासकार्यं कुर्म: ।
पाठस्य नाम अस्ति-
वृक्षा:।
अहं डॉ. विपिन:।
************************************
प्रस्तुत पाठ में वृक्षों के विषय चर्चा की गयी है।
--------------------------------------------
1- वचनानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयत-
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
यथा- वनम् वने वनानि (वन)
(म् ) (ए) (आनि)
जलम् जले जलानि (जल)
बिम्बम् बिम्बे बिम्बानि (बिम्ब)
यथा- वृक्षम् वृक्षौ वृक्षान् (वृक्ष)
(म् ) (औ ) (आन् )
पवनम् पवनौ पवनान् (पवन)
जनम् जनौ जनान् (जन)
2- कोष्ठकेषु प्रदत्तशब्देषु उपयुक्तविभक्तिं योजयित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-
यथा- अहं रोटिकां खादामि। (रोटिका) (अंत में जोडें- अं/म्)
(क) त्वं जलं पिबसि। (जल)
(ख) छात्रः दूरदर्शनं पश्यति। (दूरदर्शन)
(ग) वृक्षाः पवनं पिबन्ति। (पवन)
(घ) ताः कथां लिखन्ति। (कथा)
(घ) आवाम् जन्तुशालां गच्छावः। (जन्तुशाला)
3- अधोलिखितेषु वाक्येषु कर्तृपदानि चिनुत-
(क) वृक्षाः नभः शिरस्सु वहन्ति।
- वृक्षाः
कर्तृ (कर्ता) पद की पहचान -
1. प्रथमा/ तृतीया विभक्ति में होता है। सामान्यतः प्रथम शब्द होता है।
2. वह जीवित/ गतिमान होता है।
3. जो क्रिया करता है वही कर्ता (कर्तृ) होता है।
यथा- रामः पुस्तकं पठति (राम पुस्तक पढता है)।
(1) राम प्रथमा विभक्ति में है, (2)वह कोई जीवित व्यक्ति है। (3) तथा पढने का क्रिया राम कर रहा है तो वही कर्ता है।
(ख) विहगाः वृक्षेषु कूजन्ति।.
- विहगाः
(ग) पयोदर्पणे वृक्षाः स्वप्रतिबिम्बं पश्यन्ति।
- वृक्षाः
(घ) कृषकः अन्नानि उत्पादयति।
- कृषकः
(घ) सरोवरे मत्स्याः सन्ति।
- मत्स्याः
4- प्रश्नानामुत्तराणि एकपदेन लिखत-
(क) वृक्षाः कैः पातालं स्पृश्यन्ति?
उत्तरम् - पादैः।
(ख) वृक्षाः किं रचयन्ति?
उत्तरम् - वनम् ।
(ग) विहगाः कुत्र आसीनाः?
उत्तरम् - शाखादोलासु।
(घ) कौतुकेन वृक्षाः किं पश्यन्ति?
उत्तरम् - स्वप्रतिबिम्बम्।
5- समुचितैः पदैः रिक्तस्थानानि पूरयत-
विभक्ति एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमा - गजः गजौ गजाः
(अः औ आः)
अश्वः अश्वौ अश्वाः
द्वितीया - सूर्यम् सूर्यौ सूर्यान्
(म् औ आन्)
चन्द्रम् चन्द्रौ चन्द्रान्
तृतीया - विडालेन विडालाभ्याम् विडालैः
(एन आभ्याम् ऐः)
मण्डूकेन मण्ड़ूकाभ्याम् मण्डूकैः
चतुर्थी - सर्पाय सर्पाभ्याम् सर्पेभ्यः
(आय आभ्याम् एभ्यः)
वानराय वानराभ्याम् वानरेभ्यः
पञ्चमी - मोदकात् मोदकाभ्याम् मोदकेभ्यः
(आत् आभ्याम् एभ्यः )
वृक्षात् वृक्षाभ्याम् वृक्षेभ्यः
षष्ठी - जनस्य जनयोः जनानाम्
(स्य अयोः आनाम् )
शुकस्य शुकयोः शुकानाम्
सप्तमी - शिक्षके शिक्षकयोः शिक्षकेषु
(ए अयोः एषु)
मयूरे मयूरयोः मयूरेषु
सम्बोधनम् - हे बालक! हे बालकौ! हे बालकाः!
( हे - हे ....औ हे .....आः )
हे नर्तक! हे नर्तकौ! हे नर्तकाः!
6- भिन्नप्रकृतिकं पदं चिनुत-
(क) गंगा, लता, यमुना, नर्मदा।
- लता (अन्य नदियों के नाम है)
(ख) उद्यानम्, कुसुमम्, फलम्, चित्रम्।
- चित्रम् (अन्य पेड़/वनस्पति से संबंधित है)
(ग) लेखनी, तूलिका, चटका, पाठशाला।
- चटका (अन्य विद्या/विद्यालय से संबंधित है)
(घ) आम्रम्, कदलीफलम्, मोदकम्, नारंगम्।
- मोदकम् (अन्य फलों के नाम है)
अभ्यासः वीडियो-
Comments
Post a Comment