6.11.2 कक्षा- षष्ठी, विषय:- संस्कृतम्, एकादशः पाठः - पुष्पोत्सवः Class-6th, Subject-Sanskrit, Lesson- 11 (PushpotsvaH )

  

 6.11.2   कक्षा- षष्ठी, विषय:- संस्कृतम्, 
एकादशः पाठः - पुष्पोत्सवः 
Class-6th,  Subject-Sanskrit, 
Lesson- 11 (PushpotsvaH ) 

       ************************************ 

नमो नमः। 
षष्ठकक्ष्यायाः रुचिरा भाग-1 इति पाठ्यपुस्तकस्य शिक्षणे स्वागतम् । 
अधुना वयं  एकादश-पाठं पठामः । 
 पाठस्य नाम अस्ति 
                   पुष्पोत्सवः 
अहं डॉ. विपिन:। 

       ************************************ 

एकादशः पाठः - पुष्पोत्सवः  

अभ्यासः

प्रश्न 1: वचनानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयतः 

          एकवचनम्      द्विवचनम्       बहुवचनम्

यथा-     मन्दिरे               मन्दिरयोः          मन्दिरेषु                        मन्दिर (ए)  (योः)  (एषु)                                अवसरे              ..........              ..........                          अवसर (अवसर)

            ..........              स्थलयोः             ..........                          स्थल (स्थान)

            ..........              ..........              दिवसेषु                         दिवस (दिन)

            क्षेत्रे                   ...........             ..........                          क्षेत्र (खेत)

            ..........              व्यजनयोः          ..........                          व्यजन (पंखा)

            ..........              ..........              पुष्पेषु                            पुष्प (फूल)

उत्तराणि:

            एकवचनम्         द्विवचनम्           बहुवचनम्

यथा-     मन्दिरे               मन्दिरयोः          मन्दिरेषु

            असवरे              अवसरयोः         अवसरेषु

            स्थले                 स्थलयोः             स्थलेषु

            दिवसे                दिवसयोः           दिवसेषु

            क्षेत्रे                   क्षेत्रयोः              क्षेत्रेषु

            व्यजने               व्यजनयोः          व्यजनेषु

            पुष्पे                  पुष्पयोः             पुष्पेषु

 

प्रश्न 2 : कोष्ठकेषु प्रदत्तशब्देषु समुचितपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-

(क) ......................... बहवः उत्सवाः भवन्ति।                   (भारतम्/ भारते)

(ख) ......................... मीनाः वसन्ति।                               (सरोवरे/ सरोवरात्)

(ग) जनाः ......................... पुष्पाणि अर्पयन्ति।                  (मन्दिरेण/ मन्दिरे)

(घ) खगाः ......................... निवसन्ति।                             (नीडानि/ नीडेषु)

(ङ) छात्राः ......................... प्रयोगं कुर्वन्ति।                     (प्रयोगशालायाम्/  प्रयोगशालायाः)

(च) ......................... पुष्पाणि विकसन्ति।                         (उद्यानस्य/ उद्याने)

उत्तराणि:

 (क) भारते बहवः उत्सवाः भवन्ति।                     (भारतम्/ भारते)

(ख) सरोवरे मीनाः वसन्ति।                               (सरोवरे/ सरोवरात्)

(ग) जनाः मन्दिरे पुष्पाणि अर्पयन्ति।                   (मन्दिरेण/ मन्दिरे)

(घ) खगाः नीडेषु निवसन्ति।                              (नीडानि/ नीडेषु)

(ङ) छात्राः प्रयोगशालायाम् प्रयोगं कुर्वन्ति।       (प्रयोगशालायाम्/ प्रयोगशालायाः)

(च) उद्याने पुष्पाणि विकसन्ति।                            (उद्यानस्य/ उद्याने)

प्रश्न 3: अधोलिखितानि पदानि आधृत्य सार्थकानि वाक्यानि रचयत-

वानराः              वनेषु                 तरन्ति

सिंहाः                वृक्षेषु                नृत्यन्ति

मयूराः               जले                   उत्पतन्ति

मत्स्याः              आकाशे             गर्जन्ति

खगाः                उद्याने                कूर्दन्ति

उत्तराणि:

 (क) वानराः वृक्षेषु कूर्दन्ति।           (बंदर वृक्षों पर कूदते हैं।)

(ख) सिंहाः वनेषु   गर्जन्ति।            (शेर वनों में गरजते हैं।)

(ग) मयूराः उद्याने नृत्यन्ति।           (मोर बगीचे में नाचते हैं।)

(घ) मत्स्याः जले तरन्ति।                 (मच्छलियां जल में तैरती है।)

(ङ) खगाः आकाशे उत्पतन्ति।        (पक्षी आकाश में उडते हैं।)

 प्रश्न 4: प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

(क) जनाः पुष्पव्यजनानि कुत्र अर्पयन्ति?                (लोग फूलों के पंखे कहां चढाते हैं?)

(ख) पुष्पोत्सवस्य आयोजनं कदा भवति?               (पुष्पोत्सव का आयोजन कब होता है?)

(ग) अस्माकं भारतदेशः कीदृशः अस्ति?                 (हमारा भारतदेश कैसा है?)

(घ) पुष्पोत्सवः केन नाम्ना प्रसिद्धः अस्ति?              (पुष्पोत्सव किस नाम से प्रसिद्ध है?)

(ङ) मेहरौलीक्षेत्रे कस्याः मन्दिरं कस्य समाधिस्थलञ्च अस्ति?           

                                                    मेहरौलीक्षेत्र में किसका मन्दिर और किसका समाधिस्थल है?

उत्तराणि:

 (क) जनाः पुष्पव्यजनानि योगमायामंदिरे बख्तियारकाकी समाधिस्थले च अर्पयन्ति।

(ख) पुष्पोत्सवस्य आयोजनं ऑक्टोबर्-मासे भवति।

(ग) अस्माकं भारतदेशः उत्सवप्रियः अस्ति।

(घ) पुष्पोत्सवः 'फूलवालों की सैर' नाम्ना प्रसिद्धः अस्ति।

(ङ) मेहरौलीक्षेत्रे योगमाया-मन्दिरः बख्तियारकाकी समाधिस्थलः च अस्ति।

प्रश्न 5: कोष्ठकेषु दत्तेषु शब्देषु उचितां विभक्तिं प्रयुज्य वाक्यानि पूरयत-

यथा-     सरोवरे मीनाः सन्ति।                   (सरोवर)           (ए- में)

(क) ............. कच्छपाः भ्रमन्ति                 (तडाग)             (ए- में)

(ख) ............. सैनिकाः सन्ति।                   (शिविर)            (ए- में)

(ग) यानानि ............. चलन्ति।                 (राजमार्ग)          (ए- में)

(घ) ............. रत्नानि सन्ति।                       (धरा)                (याम्- में)      

(ङ) बालाः ............. क्रीडयन्ति।               (क्रीडाक्षेत्र)         (ए- में)

 

उत्तराणि:

यथा- सरोवरे मीनाः सन्ति।                     (सरोवर)

(क) तडागे कच्छपाः भ्रमन्ति                     (तडाग)

(ख) शिविरे  सैनिकाः सन्ति।                    (शिविर)

(ग) यानानि राजमार्गे चलन्ति।                   (राजमार्ग)

(घ) धरायाम् रत्नानि सन्ति।                         (धरा)

(ङ) बालाः क्रीडाक्षेत्रे क्रीडयन्ति।                 (क्रीडाक्षेत्र)

प्रश्न 6: मञ्जूषातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-

पुष्पेषु,               गङ्गायाम्,        विद्यालये,          वृक्षयोः,             उद्यानेषु

 

(क) वयं ............. पठामः।

(ख) जनाः ............. भ्रमन्ति।

(ग) ............. नौकाः सन्ति।     

(घ) ............. भ्रमराः गुञ्जन्ति।

(ङ) ............. फलानि पक्वानि सन्ति।

उत्तराणि:

 (क) वयं विद्यालये पठामः।

(ख) जनाः उद्यानेषु भ्रमन्ति।

(ग) गङ्गायाम् नौकाः सन्ति।

(घ) पुष्पेषु भ्रमराः गुञ्जन्ति।

(ङ) वृक्षयोः फलानि पक्वानि सन्ति।

------------------------------------------------------------------------------

संस्कृतप्रभा - डॉ. विपिन शर्मा, केन्द्रीय विद्यालय संगठन