6.12.1 कक्षा- षष्ठी, विषय:- संस्कृतम्, द्वादशः पाठ: ( दशमः त्वम् असि) Class-6th, Subject-Sanskrit, Lesson- 12 (DashamH Tvam Asi)

 

 6.12.1   कक्षा- षष्ठी, विषय:- संस्कृतम्, 
द्वादशः पाठ:  ( दशमः त्वम् असि) 
Class-6th,  Subject-Sanskrit, 
Lesson- 12 (DashamH Tvam Asi) 

       ************************************ 

नमो नमः। 
षष्ठकक्ष्यायाः रुचिरा भाग-1 इति पाठ्यपुस्तकस्य शिक्षणे स्वागतम् । 
अधुना वयं द्वादश-पाठं पठामः । 
 पाठस्य नाम अस्ति 
                 दशमः त्वम् असि
अहं डॉ. विपिन:। 

       ************************************ 

द्वादशः पाठ:  ( दशमः त्वम् असि) 

(दसवें तुम हो) 

एकदा दश बालका: स्नानाय नदीम् अगच्छन् । ते नदीजले चिरं स्नानम् अकुर्वन् । तत: ते तीर्त्वा पारं गता:। तदा तेषां नायक: अपृच्छत् – अपि सर्वे बालका: उत्तीर्णा:?

          तदा कश्चित् बालक: अगणयत् – एक:, द्वौ, त्रय: चत्वार:, पञ्च, षट्, सप्त, अष्टौ, नव इति । स: स्वं न अगणयत् ।  अत: स: अवदत् – नव एव सन्ति ।  दशम: न अस्ति । अपर: अपि बालक: पुन: अन्यान् बालकान् अगणयत् । तदा अपि नव एव आसन् । अत: ते निश्चयम् अकुर्वन् यत् दशम: नद्यां मग्न: । ते दु:खिता: तूष्णीम् अतिष्ठन् ।

          तदा कश्चित् पथिक: तत्र आगच्छत् ।  स: तान् बालकान् दु:खितान् दृष्ट्वा अपृच्छत् – बालका:!  युष्माकं दु:खस्य कारणं किम् ? बालकानां नायक: अकथयत् – ‘वयं दश बालका: स्नातुम् आगता: । इदानीं नव एव स्म: । एक: नद्यां मग्न:’ इति ।

          पथिक: तान् अगणयत् । तत्र दश बालका: एव आसन् ।  स: नायकम् आदिशत् त्वं बालकान् अगणयत् । तदा पथिक: अवदत्– ‘दशम: त्वम् असि’ इति ।

  

पाठस्य हिंदी भाषायां अर्थ 

 

01/ एकदा दशः बालकाः स्नानाय नदीम् अगच्छन् । 

एक बार दस बालक स्नान के लिए नदी पर गए।

02/ ते नदी जले चिरं स्नानं अकुर्वन।

वे नदी के जल में बहुत देर तक स्नान करते रहे l

03/ ततः ते तीर्त्वा पारं गता ।

फिर वे तैर कर नदी को पार करते हैं।

04/ तदा तेषां नायकः अपृच्छत् अपि सर्वे बालकाः  नदीम् उत्तीर्णाः।

फिर उनका नायक सभी से पूछता है कि क्या सभी बालकों ने नदी पार करली है?

05/ तदा कश्चित्  बालक अगणत  एकः, द्वौ,  त्रयः, चत्वारः, पञ्च, षट्, सप्त, अष्ट, नव इति अतः अवदत् नव एव सन्ति ।

तभी किसी बालक ने गिना एक, दो, तीन, चार, पांच, छः, सात, आठ, नौ इसलिए बोका कि नौ  ही है l

 

06/ दशमः न अस्ति।  अपरः अपि  बालकः पुनः अन्यान् बालकान् अगणत् ।  तदा  अपि नव एव  आसन् ।

 दसवा नहीं है। दूसरा बालक भी पुनः अन्य बालकों को गिनता हैl तब भी नौ ही थे।

 

07/ अतः सः अवदत नव एव सन्ति।  दशमः न अस्ति ।

वह कहता है कि नौ ही हैं।  दसवा नहीं है l

08/ ते निश्चयं अकुर्वन् यत्  दशम नद्यां मग्नः, ते दुखिताः तूष्णीम् अतिष्ठन् ।

वे निश्चय करते हैं कि दसवा  नदी मे डूब गया है, वे दुखी होकर चुप खडे हो जाते हैं l

09/ कश्चित् पथिकः तत्र आगच्छत् ।

तभी कोई राहगीर वहां आया l

10/ सः तान् बालकान् दुःखितान् दृष्ट्वा अपृचित् बालकाः युष्माकं दुःखस्य कारणं किम्?

वह दुखी बालकों को देख कर बालकों से उनके दुःख का कारण पूछता है l

11/ पथिकः तान् अगणयत् ।  तत्र दश बालकाः एव  आसन।

पथिक उन बालकों को गिनता है, वहां दस बालक ही थे।

12/ सः नायकं आदशित् त्वं बालकान्  गणय ।

उसने नायक से कहा की तुम बच्चों को गिनों l

13/ तदा पथिकः अवदत् “दशमः त्वम् असि” इति ।

फिर राहगीर ने कहा कि “दसवें तुम हो” l

 

 

संस्कृते सङ्ख्यावाची पदानि ।

प्रथमं वयं ‘एक’ तः ‘दश’ पर्यन्तं सङ्ख्याः पठामः।

एकः   (01)

द्वौ   (02)

त्रयः   (03)

चत्वारः (04)

पञ्च   (05)

षट्    (06)

सप्त   (07)

अष्ट   (08)

नव    (09)

दश    (10)