6.8.2 कक्षा/ Class- VI/6 संस्कृतम्/ Sanskrit सप्तम / Lesson- 8 बुद्धि: सर्वार्थसाधिका: / Bhudhi Sarvarth Sadhika

 6.8.2 कक्षा/ Class- VI/6 

   संस्कृतम्/ Sanskrit   

    सप्तम /  Lesson- 8

बुद्धि: सर्वार्थसाधिका:  / Bhudhi Sarvarth Sadhika

वयम् अभ्यासं कुर्म:   

१ पाठस्य आधारेण अधोलिखिताना प्रश्नानाम्

उत्तराणि एकपदेन लिखन्तु।

क) सरोवरस्य तीरे सुकोमलभूमौ बिलेषु के

निवसन्ति?

(ख) केषां परिभ्रमणेन शशका: क्षतविक्षता: मृताः

च भवन्ति?

(ग) शशकराज: कस्य समीपं गच्छति?

(घ) के स्वमतं प्रकाशयन्ति?

ङ) क: चन्दरं नमति?

च) के सुखेन तिष्ठन्ति?

उत्तरम्- 

(क) शशका:

(ख) गजानाम् 

(ग) गजराजस्य

(घ) शशका:

(ङ) गजराज:

(च) शशका:

२. पूणंवाक्येन उत्तराणि लिखन्तु।

क) चन्द्रः कदा प्रसन्न: भवति?

ख) सायङकाले केषां सभा भवति?

(ग) शशका: किमर्थम् उपायं चिन्तयन्ति?

(घ) चन्दर: केन नाम्ना प्रसिद्ध: अस्ति? 

(ङ) आम् चन्द्रस्य दर्शनाय आवाम् अधुना एव सरोवरं प्रति चलावः" इति क: कथयति?

उत्तर: 

(क) यदा शशका: जीवन्ति तदा एव चन्द: प्रसन्न: भवति। 

(ख) सायङ्काले शशकानां सभा भवति। 

(ग) शशका: स्वरक्षार्थम् उपायं चिन्तयन्ति। 

(प) चन्द्र: 'शशाङ्क:' इति नाम्ना प्रसिद्धः अस्ति। 

(ङ) "आम्, चन्द्रस्य दर्शनाय आवाम् अधुना एवं सरोवर प्रति चलाव: ।" इति शशक: कथ्यति। 

३ पाठस्य आधारेण पटिटकातः क्रियापदानि चित्वा

वाक्यानि पूरयन्तु। 

निवसन्ति चिन्तयन्ति भवति कथयति तिष्ठति 

(क) कि चन्द्र: सरोवरे ................... 

(ख) सर्वे शशका: उपायं ................... 

(ग) सायंकाले शशकाना सभा  ................... 

(घ) शशका: सरोवरस्य तीरे  ................... 

(ड) सः गजराजं  ................... 

उत्तरम्- 

(क) तिष्ठति

ख) चिन्तयन्ति

घ) निवसन्ति

(ग) भवति

ङ) कथयति 

४ उदाहरणानुसार निम्नलिखितानां पदाना वचन पुरुष

च लिखन्तु।

उत्तरम्

 पदम्       पुरुषः       वचनम्

यथा- चिन्तयति  प्रथमपुरुषः  एकवचनम्

तिष्ठन्ति प्रथमपुरुषः  बहुवचनम्

जीवन्ति प्रथमपुरुषः बहुवचनम्

नमति प्रथमपुरुषः  एकवचनम्

कथयति प्रथमपुरुषः  एकवचनम्

गच्छति   प्रथमपुरुषः एकवचनम् 

५ उदाहरणानुसारं समुचितै: क्रियापदै: रिक्तस्थानानि पूरयन्तु।  

        धातुः  एकवचनम्  द्विवचनम्  बहुवचनम्

यथा- गम्    गच्छति      गच्छतः     गच्छन्ति 

उत्तरम्

(क) कथ् कथयति कथयतः कथयन्ति 

(ख) स्था  तिष्ठति  तिष्ठतः तिष्ठन्ति

(ग) कृ    करोमि  कुर्वः  कुर्मः 

(घ) जीव् जीवति जीवतः  जीवन्ति

(ङ) चल्  चलामि   चलावः  चलामः 

-----  

६. चित्रस्य आधारेण पञ्च वाक्यानि लिखन्तु।  

उत्तरम्- 

(क) एतत् चित्रम् उपवनस्य अस्ति।

(ख) एष: वृक्ष: सेवफलस्य अस्ति।

(ग) वृक्षस्य अध: सेवफलानि सन्ति।

(घ) सेवफलानि खादित्वा बालका: प्रसन्ना: भवन्ति।  

(ङ) सेवफलस्य वर्ण: रक्तः अस्ति।  

अथवा 

अस्मिन् चित्रे वृक्ष: अस्ति।

अस्मिन् चित्रे सेवफलानि  सन्ति। 

अस्मिन् चित्रे वानरः अस्ति।

अस्मिन् चित्रे  एक:  बालक: अस्ति।

अस्मिन् चित्रे द्वे बालिके स्तः ।  

७. अधोलिखितानां पर्यायपदानां मेलनं कृत्वा रिक्तस्थानानि पूरयन्तु! 

(क) गजः जलाशयः 

(ख) पदम् शशाङक: 

(ग) चन्द्रः जनता 

(घ) सरोवरः चरण

(ङ) प्रजा हस्ती 

उत्तरम्-

(क) गजः      हस्ती 

(ख)  पदम्    चरण: 

(ग) चन्द्रः      शशाङ्कः

(घ) सरोवरः  जलाशय:

(ङ) प्रजा      जनता