6.1 LP Bridge Course VarnMala पाठ योजना (Lesson Plan) विषयः संस्कृतम् कक्षा: षष्ठी (VI) पाठ संख्या: १ पाठ शीर्षकः वर्णमाला

पाठ योजना (Lesson Plan)

विषयः संस्कृतम्

कक्षा: षष्ठी (VI)

पाठ संख्या: १

पाठ शीर्षकः वर्णमाला

अवधिः: २ पाठ कालाः

---

1. संकल्पनाः (Concepts)

वर्णमालायाः परिज्ञानम् (Introduction to the Sanskrit Alphabet)

स्वरवर्णाः, व्यञ्जनवर्णाः च (Vowels and Consonants)

उच्चारणम्, लिपिः, संयोगः च (Pronunciation, Script, and Combination)

देवनागरी लिपेः महत्त्वम् (Importance of Devanagari Script)

---

2. अधिगम-परिणामाः (Learning Outcomes - NCERT)

पाठस्य अध्ययनानन्तरं छात्राः—

✅ संस्कृत वर्णमालायाः सम्यक् ज्ञानं प्राप्स्यन्ति।

✅ स्वर-व्यञ्जनयोः भेदं ज्ञास्यन्ति।

✅ वर्णानां शुद्धमुल्लेखनं, उच्चारणं च करिष्यन्ति।

✅ देवनागरी लिपेः महत्त्वं बोधिष्यन्ति।

✅ अन्यभाषासु (हिन्दी, मराठी, आदि) संस्कृत वर्णानाम् उपयोगं अवगमिष्यन्ति।

---

3. शिक्षण-शिक्षण रणनीतयः (Pedagogical Strategies)

1. संवादात्मक-तन्त्रः (Interactive Method) – छात्राः वर्णमालां गीतरूपेण पठन्तु।

2. दृश्य-श्रव्य साधनानि (Audio-Visual Aids) – वर्णानां उच्चारणं श्राव्य-वीडियोद्वारा शिक्ष्यते।

3. हस्तलेखन-अभ्यासः (Handwriting Practice) – देवनागरी लिपिः लेख्यते।

4. खेल-क्रीडायाः माध्यमेन (Game-Based Learning) – वर्णमालायाः क्रमं स्मरणं कर्तुं 'अक्षर-पहेली' इत्यादयः प्रयोगाः।

5. समूहकार्यः (Group Activity) – छात्राः परस्परं प्रश्नोत्तरं कुर्वन्तु।

---

4. अन्यविषयैः सह एकीकरणम् (Integration with Other Subjects)

हिन्दी: देवनागरी लिपेः तुलनात्मक अध्ययनम्।

अंग्रेजी: Phonetics व उच्चारणसाम्यं।

कला (Art): सुन्दरलेखनं (Calligraphy)।

संगीतम्: स्वरवर्णेषु संगीताधारित अभ्यासः।

---

5. मूल्याङ्कनम् (Assessment - Item Format)

✅ प्रश्नोत्तरम्: वर्णानां वर्गीकरणं कुत्र?

✅ रिक्तस्थानपूरणम्: अ आ इ __ उ __ ए __ औ।

✅ समीकरणम्: स्वराः – (अ) __ (आ) __ (इ) __।

✅ चित्रानुसारं लेखनम्: चित्रं दृष्ट्वा वर्णानां नाम लिखतु।

✅ उच्चारण-परीक्षा: प्रत्येकः छात्रः ५ वर्णानां शुद्धोच्चारणं करिष्यति।

---

6. संसाधनानि (Resources - Digital & Physical)

📖 पाठ्यपुस्तकम्: NCERT Bridge Course संस्कृतम्।

📺 ऑडियो-वीडियो सामग्री: ऑनलाइन वर्णमाला वीडियो।

🎨 शिक्षण-सामग्री: अक्षर-कार्ड, वर्ण-पहेली, चार्ट्स।

📱 ऐप्स/तकनीकी साधनाः: संस्कृत वर्णमाला ऐप, ऑनलाइन अभ्यासपत्रिका।

---

7. २१वीं सदी की कौशलाः / नैतिक शिक्षा / व्यावसायिक कौशलाः

🚀 21st Century Skills:

संवाद-कौशलम् (Communication Skills) – शुद्ध उच्चारण अभ्यासः।

सृजनात्मकता (Creativity) – सुलेखनं, चित्र-लेखनं।

संवाद-कला (Public Speaking) – वर्णानां उच्चारणं समूहमध्ये।

🧭 मूल्यशिक्षा (Value Education):

भाषा-संरक्षणस्य महत्त्वम्।

संस्कृति-धरोहरस्य रक्षणम्।

💼 व्यावसायिक कौशलाः (Vocational Skills):

Calligraphy

भाषा-अनुवादः

स्वर-विश्लेषणम्

---

8. विस्तारः / यथार्थ जीवन उपयोगः (Extension/Real-Life Applications)

🌍 अन्य भाषासु उपयोगः: संस्कृत वर्णमालायाः देवनागरी लिपिः हिन्दी, मराठी, नेपाली, आदि भाषासु प्रयुक्ता अस्ति।

🎤 संगीत-शिक्षायाम् सहायता: स्वरवर्णानां स्वरसंयोगः संगीताध्ययनस्य आधारः अस्ति।

✍️ सुलेखन प्रतियोगिता: छात्राः देवनागरी लिपेः उत्कृष्ट लेखनं कुर्वन्तु।

---

उपसंहारः (Conclusion)

सर्वे छात्राः संस्कृत वर्णमालायाः ज्ञानं प्राप्त्वा तस्य व्यवहारं कर्तुं समर्थाः भविष्यन्ति। भाषायाः मूलभूतं ज्ञानं दृढं भविष्यति। 

---