7.1.2 कक्षा- सप्तमी, विषय:- संस्कृतम् प्रथमः पाठः वन्दे भारतमातरम् Class- 7th, Subject - Sanskrit, Lesson-1 Vande Bharatam

              7.1.2 कक्षा- सप्तमी,  विषय:- संस्कृतम्

                    प्रथमः पाठः वन्दे भारतमातरम् 

     Class- 7th,  Subject - Sanskrit,  

Lesson-1 Vande Bharatam                             

       ************************************

📝 वयम् अभ्यासं कुर्मः

1. एकपदेन पदद्वयेन वा उत्तरं लिखन्तु

(क) पर्वतराजः कः?

उत्तर: हिमालयः 

(ख) समुद्रः कस्याः चरणौ प्रक्षालयति?

उत्तर: भारतमातुः 

(ग) त्रिवर्णयुतः ध्वजः कुत्र विलसति?

उत्तर: भारतमातुः हस्ते 

(घ) ध्वजस्थितः केशरवर्णः अस्मान् किं वक्तुं प्रेरयति?

उत्तर: जयतु सैनिकः 

(ङ) कृषकबान्धवाः भारतभूमिं कैः सिञ्चन्ति?

उत्तर: स्वेदबिन्दुभिः 

(च) केषां धवलं यशः राष्ट्रध्वजस्य मध्ये विलसति?

उत्तर: वैज्ञानिकानाम् 

(छ) सूर्यः कं विना नित्यं सञ्चरति?

उत्तर: विरामम् 

---

2. अधः प्रदत्तानां प्रश्नानां पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखन्तु

(क)  पवित्राः नद्यः का:? 

उत्तर: 

गङ्गा, यमुना, सरस्वती, सिन्धु:, ब्रह्मपुत्र, गण्डकी, महानदी, नर्मदा, गोदावरी, कृष्णा, कावेरी इत्यादयः पवित्राः नद्यः।

(ख)  विविधेभ्य: प्रदेषेभ्य जना: किमर्थं आगच्छति?

उत्तर:

  एतेषां  धूलिं ललाटे स्थापयितुं विविधेभ्य: प्रदेशेभ्य जना: आगच्छन्ति। 

(ग) धर्मचक्रं कं भावं बोधयति?

उत्तर:

उत्तर: चक्रं 'चलनीयं कर्तव्यपथे वै न विरम सततं चल' इति भावं बोधयति। 

(घ) कृषकबान्धवानानां परिश्रमेण भारतभूमि: कथं सञ्जाता?

उत्तर:

कृषकबान्धवानानां परिश्रमेण एव भारतभूमिः हरितवर्णमयी समृद्धा सस्यशयामला च सञ्जाता।

(ङ) विज्ञनस्य केषु  क्षेत्रेषु भारतीयै: यशः प्रापतम्?

उत्तर:

अणुशास्त्रे,  सड्गणक शास्त्रे,  चिकित्सा शास्त्रे, अन्तरि्ष शास्त्रे, आयुध शास्त्रे इत्यादिषु विज्ञानस्य विभन्नेषु क्षेत्रेषु भारतीयैः वैज्ञनिकै: महत् यशः प्राप्तम् अस्ति। 

(च) अन्ते सर्वं किं गीतं गायन्ति? 

उत्तर:

वयं बालका भारतभक्ता:,  वयं बालिका भारतभक्ताः ।

वयं हि सर्वे भारतभक्ताः,  पृथ्वीं स्वर्गं जेतुं शक्ताः॥

---

3. रेखाङ्कितानि पदानि आश्रित्य उदाहरणानुसारं प्रश्ननिर्माणं कुर्वन्तु

उदाहरण: अस्माकं वत्सला भारतमाता।

प्रश्नः – केषां वत्सला भारतमाता? 

(क) समुद्रः भारतमातुः चरणौ प्रक्षालयति।

प्रश्नः – समुद्रः कस्याः चरणौ  प्रक्षालयति? 

(ख) जनाः तीर्थक्षेत्राणां धूलिं ललाटे स्थापयन्ति।

प्रश्नः – जनाः तीर्थक्षेत्राणां धूलिं कुत्र स्थापयन्ति? 

(ग) वीराः भारतमातुः सर्वदा सेवां कृतवन्तः।

प्रश्नः – के भारतमातुः सर्वदा सेवां कृतवन्तः? 

(घ) 'जयतु कृषकः' इति वक्तुं अस्मान् प्रेरयति।

प्रश्नः – 'जयतु कृषकः' इति वक्तुं कान् प्रेरयति? 

(ङ) नदी कष्टानि सहमाना प्रवहति।

प्रश्नः – का कष्टानि सहमाना प्रवहति? 

(च) वयं गौरववर्धनार्थं प्रयत्नं कुर्मः।

प्रश्नः – वयं गौरववर्धनार्थं किं कुर्मः? 

---

4. अधः प्रदत्तानां शब्दानाम् उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानेषु रूपाणि लिखन्तु

चरणम्       चरणौ               चरणान्  (द्वितीया विभक्ति:)

नदी           नद्यौ                  नद्यः  (प्रथमा विभक्ति:)

ललाटे         ललाटयो:           ललाटेषु  (सप्तमी विभक्ति:)

देशाय         देशाभ्याम्           देशेभ्य: (चतुर्थी विभक्ति:)

चक्रम्          चक्रे                  चक्राणि (प्रथमा विभक्ति:)

वैज्ञानिके       वैज्ञानिकाभ्याम्   वैज्ञानिकै: (तृतीया विभक्ति:)

अहम्           आवां                 व्यम्  (प्रथमा विभक्ति:)

विज्ञानस्य       विज्ञानयो:         विज्ञानानाम्  (षष्ठी विभक्ति:) 

--- 

5 अध:  प्रदत्तानि  वाक्यानि पठित्वा मातृभाषायां/ आङ्ग्लभाषायां वा अनुवादम् कुर्वन्तु - 

(क) भारतभूमौ पवित्रा: नद्यः प्रवहन्ति| 

(ख) भारतस्य मस्तके हिमालयः मुकुटरूपेण शोभते।

(ग) भारतभूमौ  श्रेष्ठा: पर्वताः विराजन्ते। 

(घ) राष्ट्रध्वजे केशर:, श्वेतः,  हरितः च वर्णा: सन्ति। 

(ड) वयं भारते जन्म प्राप्तवन्तः।

भारत भूमि पर पवित्र नदियां बहती है।

भारत के मस्तक पर हिमालय मुकुट रूप से शोभा पाता है।

भारत भूमि पर श्रेष्ठ पर्वत विराजमान होते हैं। 

राष्ट्रध्वज में केसर सफेद और हरा रंग है।

हमने भारत में जन्म प्राप्त किया है।

---

प्रश्न 6: अधोलिखितपदानां मूलशब्द, विभक्तिः, वचनं च लिखत। 

 शब्दः   विभक्तिः   वचनम् 

भारतमाता -  प्रथमा,  एकवचनम्

नद्य - प्रथमा, बहुवचनम्

ललाटे - सप्तमी, एकवचनम्

तीर्थक्षेत्राणाम् -  षष्टि, बहुवचनम्

देशस्य -  षष्टि, एकवचनम्

बलिदानम् - प्रथमा, एकवचनम्

कृषीवलबान्धवा: - प्रथमा, बहुवचनम्

अस्मान् - द्वितीया, बहुवचनम्

क्षेत्रेषु  - सप्तमी एकवचनम् 

-- 

7. पाठे प्रयुक्तानि क्रियापदानि रिक्तस्थानेषु लिखन्तु 

उत्तर:

 शोभते, प्रक्षालयति, विराजन्ते, प्रवहन्ति, आगच्छन्ति, विलसति, प्रयच्छन्ति, सिञ्चन्ति, अस्ति, परिपोषयति, प्रेरयति, सूचयति, गायामः, कुर्मः, प्राप्तवन्तः, बोधयति, सन्ति।  

--- 

8. अधः प्रदत्तानां क्रियापदानां त्रिषु पुरुषेषु त्रिषु वचनेषु च लट्लकारस्य रूपाणि लिखन्तु 

                   एकवचनम्     द्विवचनम्  बहुवचनम् 

प्रथम पुरुष:       ति तः न्ति 

मध्यम पुरुष:      सि थः थ  

उत्तम पुरुष:       मि वः मः 

(भू -भव)

प्रथम पुरुष:  भवति  भवतः   भवन्ति 

मध्यम पुरुष:  भवसि  भवथः  भवथ 

उत्तम पुरुष:  भवामि  भवावः  भवामः 

(अस्)

प्रथम पुरुष:  अस्ति स्तः सन्ति  

मध्यम पुरुष:  असि   स्थः  स्थ   

उत्तम पुरुष: अस्मि  स्वः  स्मः 

(इष् - इच्छ)

प्रथम पुरुष:  इच्छति  इच्छतः  इच्छन्ति 

मध्यम पुरुष:  इच्छसि इच्छथः इच्छथ  

उत्तम पुरुष:  इच्छामि  इच्छावः इच्छामः 

(आ गम  - आगच्छ )

प्रथम पुरुष: आगच्छति आगच्छतः आगच्छन्ति 

मध्यम पुरुष: आगच्छसि आगच्छथः आगच्छथ  

उत्तम पुरुष: आगच्छामि आगच्छावः आगच्छामः 

इसी प्रकार अन्य क्रियापदों के रूप भी बनाए जा सकते हैं। 

---