शिक्षक डायरी हेतु पाठ योजना
कक्षा: VIII
विषय: संस्कृत
पाठ: पाठ – 5 शब्दरूपाणि
पाठ्यक्रम: एनसीईआरटी ब्रिज कोर्स
शिक्षा नीति: एनईपी 2020 के अनुरूप
भाषा: संस्कृत
Lesson Plan
Class- VIII,
Subject - Sanskrit
NCERT BRIDGE COURSE
Lesson No- 5 शब्दरूपाणि
---
1. संकल्पनाएँ (Concepts 1, 2, 3)
1. संज्ञा-शब्दानां विभक्तयः (प्रथमा, द्वितीया, तृतीया इत्यादयः)
2. पुंल्लिंग, स्त्रीलिंग, नपुंसकलिंग शब्दरूपाणि (रामः, सीता, फलम् इत्यादि)
3. शब्दरूपाणां प्रयोगः वाक्येषु
---
2. अधिगम-प्राप्तफलानि (Learning Outcomes - NCERT)
छात्राः विभक्तिपरिचयम् सम्यक् प्रकारेण ज्ञास्यन्ति।
लिंग, वचन, विभक्ति अनुसारं शब्दरूपाणि यथावत् रूपेण प्रयोगं कर्तुं शक्नुवन्ति।
वाक्यनिर्माणे शब्दरूपाणां यथोचितं प्रयोगं करिष्यन्ति।
जीवनोपयोगीनां उदाहरणानाम् साहाय्येन ज्ञानस्य व्यवहारिकतां अनुभास्यन्ति।
---
3. शिक्षण विधयः (Pedagogical Strategies)
गुणात्मक प्रस्तुति – दृश्य व ध्वन्यात्मक सामग्री द्वारा प्रस्तुति।
सहभागितात्मक शिक्षण – जोड़ी कार्य, समूह चर्चा, तालिका निर्माण।
कार्यपरक अभ्यास – रूपावलोकन, शुद्ध वाक्य रचना।
शब्दरूप गायन / स्मरण गीत द्वारा रटन्तु से हटकर शिक्षण।
ICT आधारित शिक्षण – ई-कंटेंट, पीपीटी, ऑडियो-विजुअल सहायता।
---
4. अन्य विषयों के साथ एकीकरण (Integration with Other Subjects)
हिन्दी: हिन्दी संज्ञा और लिंग रूपों की तुलना।
गणित: क्रमानुसार रूप परिचय (1-7 विभक्तियाँ)।
कला: रंगीन चार्ट/पोस्टर पर शब्दरूप चित्रण।
कम्प्यूटर: MS Excel या Canva द्वारा शब्दरूप तालिकाएँ बनाना।
---
5. मूल्यांकन (Assessment – Item Format)
(कौशल आधारित मूल्यांकन)
प्रकार उदाहरण प्रश्न स्तर
वस्तुनिष्ठ रामः → रामौ → ? स्मरण
लघु उत्तर “सीता” शब्दस्य तृतीया-विभक्तिः एकवचनम् लिखत। विश्लेषण
वाक्य रचना “फल” शब्दं प्रयोग्य एक वाक्यं रचत। अनुप्रयोग
सृजनात्मक ‘पुस्तक’ शब्दस्य सप्त विभक्तिषु रूपाणि चार्ट रूपेण दर्शयत। सृजन
---
6. संसाधन (Resources – Digital/Physical)
डिजिटल: Diksha App, ePathshala, YouTube संस्कृत चैनल, PPT
भौतिक: NCERT Bridge Course पुस्तक, शब्दरूप तालिकाएँ, कार्यपत्रक (Worksheets), चार्ट्स
---
7. 21वीं सदी के कौशल / नैतिक शिक्षा / व्यावसायिक कौशल
21वीं सदी कौशल: संवाद कौशल, विश्लेषणात्मक क्षमता, सहयोग
नैतिक शिक्षा: भाषायाः आदरः, सतर्कता, एकाग्रता
व्यावसायिक कौशल: भाषा अनुवाद, शिक्षण/शोध कौशल
---
8. विस्तार / वास्तविक जीवन अनुप्रयोग (Extension / Real Life Applications)
शुद्ध भाषा प्रयोगं जीवन व्यवहारे
संस्कृत वाक्य रचना द्वारा वैदिक/श्लोक ज्ञान में वृद्धि
अनुवाद कार्य/संवाद प्रतियोगितासु भागग्रहणयोग्यता
संस्कृत सुभाषितानि में प्रयुक्त रूपों की पहचान
---
Comments
Post a Comment