Skip to main content

LP BC 8.2 Lesson Plan Class- VIII, Subject - Sanskrit NCERT BRIDGE COURSE Lesson No- 5 शब्दरूपाणि

शिक्षक डायरी हेतु पाठ योजना

कक्षा: VIII

विषय: संस्कृत

पाठ: पाठ – 5 शब्दरूपाणि

पाठ्यक्रम: एनसीईआरटी ब्रिज कोर्स

शिक्षा नीति: एनईपी 2020 के अनुरूप

भाषा: संस्कृत


Lesson Plan 

Class- VIII,

Subject - Sanskrit

NCERT BRIDGE COURSE 

Lesson No- 5 शब्दरूपाणि

---


1. संकल्पनाएँ (Concepts 1, 2, 3)


1. संज्ञा-शब्दानां विभक्तयः (प्रथमा, द्वितीया, तृतीया इत्यादयः)



2. पुंल्लिंग, स्त्रीलिंग, नपुंसकलिंग शब्दरूपाणि (रामः, सीता, फलम् इत्यादि)



3. शब्दरूपाणां प्रयोगः वाक्येषु





---


2. अधिगम-प्राप्तफलानि (Learning Outcomes - NCERT)


छात्राः विभक्तिपरिचयम् सम्यक् प्रकारेण ज्ञास्यन्ति।


लिंग, वचन, विभक्ति अनुसारं शब्दरूपाणि यथावत् रूपेण प्रयोगं कर्तुं शक्नुवन्ति।


वाक्यनिर्माणे शब्दरूपाणां यथोचितं प्रयोगं करिष्यन्ति।


जीवनोपयोगीनां उदाहरणानाम् साहाय्येन ज्ञानस्य व्यवहारिकतां अनुभास्यन्ति।




---


3. शिक्षण विधयः (Pedagogical Strategies)


गुणात्मक प्रस्तुति – दृश्य व ध्वन्यात्मक सामग्री द्वारा प्रस्तुति।


सहभागितात्मक शिक्षण – जोड़ी कार्य, समूह चर्चा, तालिका निर्माण।


कार्यपरक अभ्यास – रूपावलोकन, शुद्ध वाक्य रचना।


शब्दरूप गायन / स्मरण गीत द्वारा रटन्तु से हटकर शिक्षण।


ICT आधारित शिक्षण – ई-कंटेंट, पीपीटी, ऑडियो-विजुअल सहायता।




---


4. अन्य विषयों के साथ एकीकरण (Integration with Other Subjects)


हिन्दी: हिन्दी संज्ञा और लिंग रूपों की तुलना।


गणित: क्रमानुसार रूप परिचय (1-7 विभक्तियाँ)।


कला: रंगीन चार्ट/पोस्टर पर शब्दरूप चित्रण।


कम्प्यूटर: MS Excel या Canva द्वारा शब्दरूप तालिकाएँ बनाना।




---


5. मूल्यांकन (Assessment – Item Format)


(कौशल आधारित मूल्यांकन)


प्रकार उदाहरण प्रश्न स्तर


वस्तुनिष्ठ रामः → रामौ → ? स्मरण

लघु उत्तर “सीता” शब्दस्य तृतीया-विभक्तिः एकवचनम् लिखत। विश्लेषण

वाक्य रचना “फल” शब्दं प्रयोग्य एक वाक्यं रचत। अनुप्रयोग

सृजनात्मक ‘पुस्तक’ शब्दस्य सप्त विभक्तिषु रूपाणि चार्ट रूपेण दर्शयत। सृजन




---


6. संसाधन (Resources – Digital/Physical)


डिजिटल: Diksha App, ePathshala, YouTube संस्कृत चैनल, PPT


भौतिक: NCERT Bridge Course पुस्तक, शब्दरूप तालिकाएँ, कार्यपत्रक (Worksheets), चार्ट्स




---


7. 21वीं सदी के कौशल / नैतिक शिक्षा / व्यावसायिक कौशल


21वीं सदी कौशल: संवाद कौशल, विश्लेषणात्मक क्षमता, सहयोग


नैतिक शिक्षा: भाषायाः आदरः, सतर्कता, एकाग्रता


व्यावसायिक कौशल: भाषा अनुवाद, शिक्षण/शोध कौशल




---


8. विस्तार / वास्तविक जीवन अनुप्रयोग (Extension / Real Life Applications) 

शुद्ध भाषा प्रयोगं जीवन व्यवहारे

संस्कृत वाक्य रचना द्वारा वैदिक/श्लोक ज्ञान में वृद्धि

अनुवाद कार्य/संवाद प्रतियोगितासु भागग्रहणयोग्यता

संस्कृत सुभाषितानि में प्रयुक्त रूपों की पहचान

---

Comments

Popular posts from this blog

छात्र-प्रतिज्ञा (संस्कृत) Student's Pledge (Sanskrit)

छात्र-प्रतिज्ञा (संस्कृत)  Student's Pledge (Sanskrit) भारतं अस्माकं देशः।  वयं सर्वे भारतीया:  परस्परं भ्रातरो भगिन्यश्च ।  अस्माकं देशः प्राणेभ्योsपि प्रियतर: ।  अस्य समृद्धौ विविध-संस्कृतौ च वयं गौरवम् अनुभवाम:।  वयं अस्य सुयोग्याः अधिकारिणो भवितुं सदा प्रयत्नं करिष्याम:।   वयं स्वमातापित्रो: शिक्षकाणां गुरुजनानां च सदैव सम्मानं करिष्याम:।  सर्वैः च सह शिष्टतया व्यवहारं करिष्याम:।  वयं स्वदेशं देशवासिनश्च प्रति विश्वासभाज: भवेम।  (वयं स्वदेशं  देशवासिनश्च प्रति कृतज्ञतया वर्तितुं प्रतिज्ञां कुर्म:।)  तेषां कल्याणे समृद्धौ च अस्माकं  सुखं निहितम् अस्ति। जयतु भारतम्। ------------------------------------------------------------  "भारत हमारा देश है!  हम सब भारतवासी भाई- बहन है!  हमें अपना देश प्राण से भी प्यारा है!  इसकी समृद्धि और विविध संस्कृति पर हमें गर्व है!  हम इसके सुयोग्य अधिकारी बनने का प्रयत्न सदा करते रहेंगे!  हम अपने माता पिता, शिक्षकों और गुरुजनों का सदा आदर करेंगे और  ...

संस्कृत-वाक्य-रचना (Sanskrit Vakya Rachna)

संस्कृत-वाक्य-रचना (Sanskrit Vakya Rachna)  This Table can be useful to teach Students, How to make/Translate Sentences in Sanskrit..  (click to Zoom)                       1.   प्रथम पुरुष   1.1 पुल्लिंग-   बालक जा रहा है।   (वर्तमान-काल) बालकः गच्छति।  बालक पढ़ता है। बालक: पठति।  दो बालक पढ़ते हैं। (द्विवचन)  बालकौ  पठत:।  सभी बालक पढ़ते हैं। (बहुवचन)  बालका: पठन्ति।  बालक पढ़ेगा। (भविष्य-काल) बालक: पठिष्यति।  ("लट् लकार" में " ष्य " जोड़ने पर "लृट् लकार" का रूप बनता है यथा- पठति+ ष्य=  पठिष्यति) बालक गया। (भूत-काल) बालकः गच्छति स्म।   स्म " का प्रयोग किया  बालकः अगच्छत्।   लंङ् लकार (भूतकाल के लिए "लंङ् लकार" के स्थान पर  " लट्  लकार" में " स्म " का प्रयोग किया जा सकता है।)  बालक ने पढ़ा। बालकः पठति स्म।  (भूतकाल के लिए "लंङ् लकार" के स्थान पर  " लट् लकार" में " स्म " का प्रयोग किया जा सकता है।) ...

पिपासितः काकः (Thirsty Crow) Sanskrit Story

    पिपासितः  काकः (Thirsty Crow)  Sanskrit Story           एकदा एकः काकः  पिपासितः  आसीत्।  सः जलं पातुम्  इतस्ततः  अभ्रमत्। परं  कुत्रापि  जलं न प्राप्नोत्।  अन्ते सः एकं घटम् अपश्यत्।  घटे  स्वल्पम्  जलम् आसीत्।  अतः सः जलम्  पातुम्  असमर्थः अभवत्।  सः एकम्  उपायम्  अचिन्तयत्।  सः  पाषाणस्य  खण्डानि घटे अक्षिपत्। एवं क्रमेण घटस्य जलम्  उपरि  आगच्छत्।  काकः जलं पीत्वा  संतुष्टः  अभवत्।  परिश्रमेण एव  कार्याणि  सिध्यन्ति न तु मनोरथैः।