7.4.2 कक्षा- सप्तमी, विषय:- संस्कृतम् पाठः -4, न लभ्यते चेत् आम्लं द्राक्षाफलम् Class- 7th, Subject - Sanskrit, Lesson-4, Na Labhyate Amlam DrakshaPhalam NCERT - दीपकम् / Deepakam

 7.4.2 कक्षा- सप्तमी,  विषय:- संस्कृतम्

            पाठः -4,  न लभ्यते चेत् आम्लं द्राक्षाफलम्

     Class- 7th,  Subject - Sanskrit,  

Lesson-4,  Na Labhyate Amlam DrakshaPhalam 

           NCERT -  दीपकम् / Deepakam              

       ************************************

📝 वयम् अभ्यासं कुर्मः

1. एकः शृगालः इति गीतस्य साभिनयं   कक्षायां गानं कुर्वन्तु।

उत्तर: -  छात्रा: स्वयं कुर्वन्तु ।

2. एकपदेन वा द्विपदेन उत्तर लिखिए

(नीचे दिए गए प्रश्नों के संक्षिप्त उत्तर लिखिए)

(क) कः वनं गच्छति?

→ शृगालः  

(ख) शृगालः कां पश्यति?

👉 द्राक्षालताम्। 

(ग) शृगालस्य मुखे किं जायते?

👉  रस:/  लालसा। 

(घ) शृगालः किं पश्यति?

👉 द्राक्षाफलम्।

(ङ) द्राक्षाफलं कुत्र दृश्यते?

👉 ऊर्ध्वे।/  लतासु उपरि 

(च) किं शृगालः पुनः पुनः उत्पतति? (आम्/न)

👉 आम्।

(छ) किं शृगालः द्राक्षाफलं प्राप्नोति? (आम्/न)

👉 न। 

---

3. पूर्ण वाक्य में उत्तर लिखिए

(नीचे दिए प्रश्नों के उत्तर स्पष्ट वाक्य रूप में दीजिए)

(क) शृगालः कथं वनं गच्छति?

→ शृगालः पिपासया बुभुक्षया वनं गच्छति। 

(ख) वनं गत्वा शृगालस्य किं जायते? 

→ वनं गत्वा शृगालः श्रान्तः जायते, खिन्नः च जायते। 

(ग) शृगालः  द्राक्षाफलं कुत्र पश्यति?

→ शृगालः वामतः, दक्षिणतः, अग्रतः, पृष्ठतः पश्यति, विशेषतः लतासु उपरि द्राक्षाफलं पश्यति। 

(घ) द्राक्षाफलं दृष्ट्वा कस्य मुखे रसः जायते?

→ द्राक्षाफलं दृष्ट्वा शृगालस्य मुखे रसः जायते। 

(ङ) अन्ते शृगालः किं वदति?

→ अन्ते शृगालः वदति “आम्लं द्राक्षाफलम्, आम्लं द्राक्षाफलम्” तथाऽपश्चात् पलायते।  

 प्रश्न ४: उपरि प्रदत्तां मञ्जूषां दृष्ट्वा रिक्तस्थानेषु उचितक्रियापदानि  लिखन्तु । 

---

(क) वन्दते (√वन्द् — आत्मनेपदी क्रिया)

पुरुष / वचन-  एकवचन द्विवचन बहुवचन

प्रथम पुरुष  वन्दते वन्देते वन्दन्ते

मध्यम पुरुष  वन्दसे वन्देथे वन्दध्वे

उत्तम पुरुष  वन्दे वन्दावहे वन्दामहे  

(ख) पलायते (√पलाय् — आत्मनेपदी क्रिया)

पुरुष / वचन एकवचन द्विवचन बहुवचन

प्रथम पुरुष पलायते पलायेते पलायन्ते

मध्यम पुरुष पलायसे पलायेथे पलायध्वे

उत्तम पुरुष पलाये पलायावहे पलायामहे 

---

(ग) जायते (√जन् — आत्मनेपदी क्रिया)

पुरुष / वचन एकवचन द्विवचन बहुवचन

प्रथम पुरुष जायते जायेते जायन्ते

मध्यम पुरुष जायसे जायेथे जायध्वे

उत्तम पुरुष जाये जायावहे जायामहे  

---

 प्रश्न ५ – उदाहरणानुसारम् एकवचनरूपं दृष्ट्वा द्विवचन–बहुवचनरूपाणि लिखत। 

धातुः एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् 

कम्प्-  कम्पते कम्पेते कम्पन्ते

वर्ध्- वर्धते वर्धेते वर्धन्ते

वृत्- वर्तते वर्तेते वर्तन्ते

प्रकाश्- प्रकाशते प्रकाशेते प्रकाशन्ते

वन्द्- वन्दे वन्देथे वन्दिरे

याच्- याचते याचेते याचन्ते

लज्- लजसे लजेथे लजध्वे

वीक्ष्- वीक्षते वीक्षेते वीक्षन्ते

सेव्- सेवते सेवेते सेवन्ते 

वन्द्- वन्दसे वन्देथे वन्दध्वे

शुभ्-  शोभते शोभेते शोभन्ते 

--

प्रश्न 6: उदाहरणानुसार वाक्यद्वयं लिखत। 

यथा – शत्रुः (पलाय) → शत्रुः पलायते 

चोरा: (पलाय) → चोरा: पलायन्ते 

(क)  वृक्षः (वर्ध) → वृक्षा: वर्धन्ते

बालाः (वर्ध) बालाः वर्धन्ते 

(ख) छात्रा: (वन्द) → छात्रा: वन्दन्ते

भक्ताः (वन्द)- भक्ताः वन्दन्ते 

(ग) वैद्य: (वीक्ष) → वैद्य: वीक्षते

प्रेषकाः (वीक्ष) - प्रकषकाः वीक्षन्ते 

(घ) कर्मचारी (सेव) → कर्मचारी सेवते

महिला (सेव)- महिलाः सेवन्ते

(ङ) वृक्ष: (कम्प) → वृक्ष: कम्पते 

रुग्णाः (कम्प)- रुग्णाः 'कम्पन्ते 

---

प्रश्न 7: उदाहरणं दृष्ट्वा वाक्यानि उचितरूपेण पूरयन्तु —

(क) शुनकं दृष्ट्वा बालकस्य भयम् जायते। 

(ख) मूकः मार्जारं दृष्ट्वा पलायते।

(ग) रात्रिकाले मार्गदीपाः प्रकाशन्ते।

(घ) अहं देवं वन्दे।

(ङ) त्वं किमर्थं लज्जसे? 

(च) वयं देशं सेवामः। 

---