8.5.2 कक्षा- अष्टमी, विषय:- संस्कृतम् पाठ - 5 गीता सुगीता कर्तव्या Class- 8th, Subject - Sanskrit, Lesson-5 Geeta Sugeeta Kartavya NCERT - दीपकम् / Deepakam

                     8.5.2 कक्षा- अष्टमी,  विषय:- संस्कृतम्

पाठ - 5 गीता सुगीता कर्तव्या  

     Class- 8th,  Subject - Sanskrit,  

Lesson-5  Geeta Sugeeta Kartavya 

           NCERT -  दीपकम् / Deepakam              

       ************************************

📝 वयम् अभ्यासं कुर्मः 

अभ्यास प्रश्न 

१. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् एकपदेन उत्तरं लिखत -

(क) श्रद्धावान् जनः किं लभते?

उत्तर -  ज्ञानम् 

(ख) कस्मात् सम्मोहः जायते?

उत्तर -  सङ्गात्

(ग) सम्मोहात् किं जायते?

उत्तर -  स्मृतिविभ्रमः

(घ) अर्जुनाय गीतां कः उपदिष्टवान्?

उत्तर -  कृष्णः

(ङ) हर्षामर्षभयोद्वेगैः मुक्तः नरः कस्य प्रियः भवति?

उत्तर -  मम (ईश्वरस्य)

२. पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत -

(क) कीदृशं वाक्यं वाङ्मयं तपः उच्यते?

उत्तर -  अनुद्वेगकरं सत्यं प्रियं हितं च यत् वाक्यं तत् वाङ्मयं तपः उच्यते।

(ख) कीदृशः जनः स्थितधीः उच्यते?

उत्तर -  दुःखेषु अनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः वीतरागभयक्रोधः च यः जनः सः स्थितधीः उच्यते।

(ग) जनः कथं प्रणश्यति?

उत्तर - ध्यायतो विषयान् पुंसः सङ्गः तेषूपजायते। सङ्गात् सञ्जायते कामः कामात् क्रोधोऽभिजायते । क्रोधात् भवति सम्मोहः सम्मोहात् स्मृतिविभ्रमः । स्मृतिभ्रंशात् बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात् प्रणश्यति ।

(घ) जनः कथम् उत्तमां शान्तिं प्राप्नोति?

उत्तर -  यः सर्वकामान् त्यक्त्वा निर्ममो निरहङ्कारः चरति, सः उत्तमां शान्तिं प्राप्नोति।

(ङ) उपदेशप्राप्तये त्रयः उपायाः के भवन्ति?

उत्तर -  उपदेशप्राप्तये त्रयः उपायाः भवन्ति - प्रणिपातेन, परिप्रश्नेन, सेवया च।

3. कोष्ठके दत्तानि पदानि उपयुज्य वाक्यानि रचयत -

उत्तर -  (क) अनुद्वेगकरं सत्यं प्रियहितं च वाक्यं वाङ्मयं तपः उच्यते।
(ख) सततं सन्तुष्टः दृढनिश्चयः च योगी भवति।
(ग) अनुद्विग्नमनाः मुनिः स्थितधीः उच्यते।
(घ) तद् आत्मज्ञानं प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया च विद्धि।
(ङ) सम्मोहात् स्मृतिविभ्रमः भवति।

 

4. अधोलिखितानि पदानि उपयुज्य वाक्यानि रचयत -

उत्तर -  (क) उच्यते    - गुरुः शिष्यं धर्मं उच्यते।
           (ख) च          - रामः लक्ष्मणः च वनं गतौ।
           (ग) न            - सः सत्यं न वदति।
           (घ) लब्ध्वा    - सः धनं लब्ध्वा प्रसन्नः अभवत्।
           (ङ) कुर्यात्     - सः कार्यं कुर्यात्।

5. पाठानुसारं समुचितेन पदेन श्लोकं पूरयत -

उत्तर -  (क) श्रद्धावाँल्लभते ज्ञानं तत्परः संयतेंद्रियः।
(ख) स्वाध्यायाभ्यसनं चैव वाङ्गयं तप उच्यते।
(ग) सन्तुष्टः सततं योगी यतात्मा दृढनिश्चयः।
(घ) क्रोधात् भवति सम्मोहः सम्मोहात्स्मृतिविभ्रमः ।
(ङ) तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया।

 

6. उदाहरणानुसारं पदानि स्त्रीलिङ्गे परिवर्तयत -

उत्तर - 

उदाहरणम् – श्रद्धावान्      -     श्रद्धावती

        बुद्धिमान्         -  बुद्धिमती        

क. गुणवान्             -       गुणवती

ख. आयुष्मान्         -       आयुष्मती

ग. क्षमावान्             -       क्षमावती

घ. ज्ञानवान्            -       ज्ञानवती

ङ. श्रीमान्              -       श्रीमती 

 

7. समुचितेन पदेन सह स्तम्भौ मेलयत -

उत्तर -  (क) सर्वभूतानाम्      -        सर्वेषां प्राणिनाम् 

(ख) अनुद्विग्नमनाः     -        यस्य मनः विचलितं न भवति 

(ग) स्थितधीः           -        स्थिरमतिमान् 

(घ) परिप्रश्नेन           -        पुनः पुनः प्रश्नकरणेन 

(ङ) संयतेन्द्रियः        -        इन्द्रियसंयमी 

 

8. श्रीमद्भगवद्गीतायाः विषये पञ्च वाक्यानि लिखत -

उत्तर -  (क) श्रीमद्भगवद्गीता हिन्दुधर्मस्य प्रमुखः ग्रन्थः अस्ति । 
          (ख) एषः ग्रन्थः महाभारतस्य भीष्मपर्वणः भागः अस्ति । 
          (ग) अत्र भगवान् श्रीकृष्णः अर्जुनाय उपदेशं दत्तवान् । 

          (घ) गीता कर्मयोगं, ज्ञानयोगं, भक्तियोगं च प्रतिपादयति । 

          (ङ) इयं जीवनस्य सारं, धर्मस्य च मार्गं दर्शयति ।