6.11.3 LP पाठ योजना (Lesson Plan) पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि

 

 6.11.3 LP पाठ योजना (Lesson Plan)

पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि

---

🪔 पाठ योजना (Lesson Plan)

कक्षा: षष्ठी
विषय: संस्कृत
पुस्तक: दीपकम् (NCERT)
पाठ: एकादशः पाठः — पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि

---

१. संकल्पनाः (Concepts)

1. सच्चरित्रस्य गौरवम् – सज्जन व्यक्ति समाजस्य भूषणम् अस्ति।
2. विपरीताचारिणां निन्दा – दुश्चरित्रजनाः अपमानं वहन्ति।
3. ज्ञानस्य, शीलस्य, तथा चरित्रस्य महत्त्वम् – भौतिक रत्नात् अपि श्रेष्ठं सदाचाररत्नम्।

---

२. अधिगमफलानि (Learning Outcomes – NCERT अनुसार)

विद्यार्थीः –

1. श्लोकानां पठनेन उच्चारणशुद्धिं प्राप्नोति।
2. श्लोकस्य भावार्थं स्वशब्दैः व्यक्तुं शक्नोति।
3. सदाचारस्य महत्त्वं बोधयितुं समर्थः भवति।
4. संस्कृत वाक्यरचनायां शुद्ध प्रयोगं करोति।
5. जीवनमूल्यैः (सत्यम्, शीलम्, विनयः) युक्तं आचरणं अनुवर्तते।

---

३. शैक्षणिक रणनीतयः (Pedagogical Strategies)

1. प्रारम्भिक चर्चा (Warm-up):
   शिक्षकः प्रश्नं पृच्छति –
   “रत्नं किम्?” “सज्जनः समाजस्य रत्नं कथं भवति?”

2. पठन-श्रवण क्रिया (Reading & Listening):
   शिक्षकः श्लोकं पठति – ‘पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि...’
   ततः विद्यार्थी अनुश्लोकं पठन्ति।

3. अर्थव्याख्या:
   – पदच्छेदः, अन्वयः, शब्दार्थः, भावार्थः स्पष्ट्यते।
   – चार्ट अथवा PPT द्वारा श्लोक का अर्थ दर्श्यते।

4. समूहचर्चा (Group Discussion):
   विद्यार्थी समूहैः – “सज्जनः समाजस्य कः लाभः?” इत्यस्य उत्तरं विचारयन्ति।

5. भूमिकानिर्वाहः (Role Play):
   – एकः सज्जनः, एकः दुष्टः, अन्ये जनाः समाजे भूमिकां निभवन्ति।

6. सर्जनात्मक क्रिया (Creative Activity):
   – “त्रीणि रत्नानि” इत्यस्य विषय पर चित्रांकनम्।

---

४. अन्यविषयसमन्वयः (Integration with Other Subjects)

विषय	समन्वय का रूप
हिन्दी / नैतिक शिक्षा	सज्जनता एवं सदाचार पर कहानी-पठन।
कला (Art)	रत्न और चरित्र से सम्बद्ध चित्रण।
विज्ञान	भौतिक रत्न (हीरा, माणिक्य, मोती) की जानकारी।
सामाजिक विज्ञान	ऐतिहासिक सच्चरित्र महापुरुषों की चर्चा।

---

५. मूल्यांकन (Assessment – Item Format)

(क) लघुत्तरप्रश्नाः (Short Answer Type):

1. ‘पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि’ इत्यत्र रत्नानि कतानि?
2. शीलस्य महत्त्वं किं?

(ख) विकल्पप्रश्नाः (MCQs):

1. पृथिव्यां रत्नानि कतानि?
   (a) स्वर्णं, रजतं, हीरकं
   (b) सज्जनः, जलम्, सुशीलः ✅

(ग) प्रयोगात्मक प्रश्नः (Activity-based):
– विद्यार्थिनः प्रतिदिन एकं सदाचारं पालनं लिखन्ति।

---

६. साधनसामग्री (Resources – Digital/Physical)

Digital:

• PowerPoint प्रस्तुति श्लोकार्थसहित
• ऑडियो – शुद्ध उच्चारणाभ्यास हेतु
• e-Pathshala वीडियो एवं NCERT डिजिटल सामग्री

Physical:

• पाठ्यपुस्तक “दीपकम्”
• चार्ट पेपर, चित्र कार्ड्स
• शील-रत्न पोस्टर

---

७. २१वीं शताब्द्याः कौशलानि / मूल्यशिक्षा / व्यवसायिककौशलम्

क्षेत्र	विवरण
21st Century Skills	Critical Thinking, Communication, Self-awareness
मूल्यशिक्षा (Value Education)	सत्य, शील, परोपकार, सदाचार
व्यावसायिक कौशल (Vocational Skills)	नेतृत्वकला, सकारात्मक संवाद, आत्मप्रेरणा

---

८. विस्तार / वास्तविक जीवन में उपयोग (Extension / Real-life Applications)

• विद्यार्थी विद्यालये, गृहस्थाने च सदाचारवृत्तिं अनुवर्तयन्ति।
• सच्चरित्रता एव समाजस्य रत्नमिति अनुभवयन्ति।
• “पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि” इति श्लोकस्य भावं जीवनप्रवृत्तिषु प्रयोगयन्ति।