Skip to main content

8.7.1 कक्षा- अष्टमी, विषय:- संस्कृतम् पाठ - 7 मञ्जुलमञ्जूषा सुन्दरसुरभाषा Class- 8th, Subject - Sanskrit, Lesson-7 ManjulManjusha SunderSurbhasha NCERT - दीपकम् / Deepakam

                     8.7.1 कक्षा- अष्टमी,  विषय:- संस्कृतम्

पाठ - 7 मञ्जुलमञ्जूषा सुन्दरसुरभाषा  

     Class- 8th,  Subject - Sanskrit,  

Lesson-7  ManjulManjusha SunderSurbhasha  

           NCERT -  दीपकम् / Deepakam              

       ************************************



(1) मुनिवरविकसितकविवरविलसित-

मञ्जुलमञ्जूषा, सुन्दरसुरभाषा । 

अयि मातस्तव पोषणक्षमता

मम वचनातीता, सुन्दरसुरभाषा ॥१॥  (पृष्ठ 76)


पदच्छेदः - 

मुनिवर–विकसित–कविवर–विलसित-

मञ्जुल-मञ्जूषा सुन्दरसुरभाषा । 

अयि मातः ! तव पोषणक्षमता 

मम वचनातीता सुन्दरसुरभाषा ।। 


शब्दार्थ - 

विलसित – आनन्ददायक ।

मञ्जुला – मनोहरा ।

मञ्जूषा – पेटिका ।

मातस्तव – (मातः + तव) माता तुम्हारी ।

पोषणक्षमता – पालनशक्ति ।

वचनातीता – वचन से परे ।


अन्वयः – (त्वं) मुनिवर- विकसित- कविवर- विलसित मञ्जुलमञ्जूषा सुन्दरसुरभाषा (असि) । अयि मातः ! तव पोषणक्षमता मम वचनातीता अस्ति।


अर्थ (हिंदी) - 

 (हे माता!  आप) मुनियों का विकास करने वाली, श्रेष्ठ कवियों को आनन्द देने वाली, सुन्दर (ज्ञान) पेटिका, देवताओं की सुन्दर भाषा हो । हे माता ! देवताओं की सुन्दर भाषा (हो) तुम्हारी  पालनशक्ति (महिमा) वचनों से परे है (यानि वर्णन से परे है।)


भावार्थ:-

 संस्कृतभाषा अतीव सुन्दरभाषा देवभाषारूपेण च परिचिता अस्ति। मुनयः अस्याः संस्कृतभाषायाः विकासं कृतवन्तः। एषा भाषा भूयिष्ठानां भारतीयभाषाणां तथा विश्वस्य बहूनां भाषाणां च जननी – भाषा ( स्रोतो – भाषा) गुरुभाषा (पूरक – भाषा) वा अस्ति । बहवः कवयः काव्यरचनया अस्याः सौन्दर्यं वर्धितवन्तः। कोमलपदावल्या परिपूर्णा एषा ज्ञानपेटिका अस्ति। संस्कृतभाषा स्वपदावलिभिः अन्याः भाषाः ज्ञानं विज्ञानं च परिपोषयति। संस्कृतभाषायाः गौरवं वर्णनातीतम् अस्ति






(2) वेदव्यास- वाल्मीकि – मुनीनां

कालिदास – बाणादिकवीनाम् ।

पौराणिक – सामान्य जनानां

जीवनस्य आशा, सुन्दरसुरभाषा॥२॥ (पृष्ठ 77)


पदच्छेदः- वेदव्यास – वाल्मीकि – मुनीनाम् कालिदास- बाणादिकवीनाम् पौराणिक – सामान्य जनानाम् जीवनस्य आशा सुन्दरसुरभाषा।


शब्दार्थाः

मुनीनाम् – मुनियों की ।

जनानाम् – लोगों की।

जीवनस्य – जीवन की।

सुन्दरसुरभाषा – देवताओं की सुन्दर भाषा


अर्थ (हिंदी) - 

(हे माता!  आप) वेदव्यास वाल्मीकि मुनियों के, कालिदास बाण आदि कवियों के पौराणिक सामान्य लोगों के जीवन की आशा हो। तुम देवताओं की सुन्दर भाषा हो ।




Comments

Popular posts from this blog

संस्कृत-वाक्य-रचना (Sanskrit Vakya Rachna)

संस्कृत-वाक्य-रचना (Sanskrit Vakya Rachna)  This Table/ Chart can be useful to teach Students, How to make/Translate Sentences in Sanskrit..  (click to Zoom)                       1.   प्रथम पुरुष   1.1 पुल्लिंग-   बालक जा रहा है।   (वर्तमान-काल) बालकः गच्छति।  बालक पढ़ता है। बालक: पठति।  दो बालक पढ़ते हैं। (द्विवचन)  बालकौ  पठत:।  सभी बालक पढ़ते हैं। (बहुवचन)  बालका: पठन्ति।  बालक पढ़ेगा। (भविष्य-काल) बालक: पठिष्यति।  ("लट् लकार" में " ष्य " जोड़ने पर "लृट् लकार" का रूप बनता है यथा- पठति+ ष्य=  पठिष्यति) बालक गया। (भूत-काल) बालकः गच्छति स्म।   स्म " का प्रयोग किया  बालकः अगच्छत्।   लंङ् लकार (भूतकाल के लिए "लंङ् लकार" के स्थान पर  " लट्  लकार" में " स्म " का प्रयोग किया जा सकता है।)  बालक ने पढ़ा। बालकः पठति स्म।  (भूतकाल के लिए "लंङ् लकार" के स्थान पर  " लट् लकार" में " स्म " का प्रयोग किया जा सकता है।...

छात्र-प्रतिज्ञा (संस्कृत) Student's Pledge (Sanskrit)

छात्र-प्रतिज्ञा (संस्कृत)  Student's Pledge (Sanskrit) भारतं अस्माकं देशः।  वयं सर्वे भारतीया:  परस्परं भ्रातरो भगिन्यश्च ।  अस्माकं देशः प्राणेभ्योsपि प्रियतर: ।  अस्य समृद्धौ विविध-संस्कृतौ च वयं गौरवम् अनुभवाम:।  वयं अस्य सुयोग्याः अधिकारिणो भवितुं सदा प्रयत्नं करिष्याम:।   वयं स्वमातापित्रो: शिक्षकाणां गुरुजनानां च सदैव सम्मानं करिष्याम:।  सर्वैः च सह शिष्टतया व्यवहारं करिष्याम:।  वयं स्वदेशं देशवासिनश्च प्रति विश्वासभाज: भवेम।  (वयं स्वदेशं  देशवासिनश्च प्रति कृतज्ञतया वर्तितुं प्रतिज्ञां कुर्म:।)  तेषां कल्याणे समृद्धौ च अस्माकं  सुखं निहितम् अस्ति। जयतु भारतम्। ------------------------------------------------------------  "भारत हमारा देश है!  हम सब भारतवासी भाई- बहन है!  हमें अपना देश प्राण से भी प्यारा है!  इसकी समृद्धि और विविध संस्कृति पर हमें गर्व है!  हम इसके सुयोग्य अधिकारी बनने का प्रयत्न सदा करते रहेंगे!  हम अपने माता पिता, शिक्षकों और गुरुजनों का सदा आदर करेंगे और  ...

पिपासितः काकः (Thirsty Crow) Sanskrit Story

    पिपासितः  काकः (Thirsty Crow)  Sanskrit Story           एकदा एकः काकः  पिपासितः  आसीत्।  सः जलं पातुम्  इतस्ततः  अभ्रमत्। परं  कुत्रापि  जलं न प्राप्नोत्।  अन्ते सः एकं घटम् अपश्यत्।  घटे  स्वल्पम्  जलम् आसीत्।  अतः सः जलम्  पातुम्  असमर्थः अभवत्।  सः एकम्  उपायम्  अचिन्तयत्।  सः  पाषाणस्य  खण्डानि घटे अक्षिपत्। एवं क्रमेण घटस्य जलम्  उपरि  आगच्छत्।  काकः जलं पीत्वा  संतुष्टः  अभवत्।  परिश्रमेण एव  कार्याणि  सिध्यन्ति न तु मनोरथैः।