8.7.2 कक्षा- अष्टमी, विषय:- संस्कृतम् पाठ - 7 मञ्जुलमञ्जूषा सुन्दरसुरभाषा Class- 8th, Subject - Sanskrit, Lesson-7 ManjulManjusha SunderSurbhasha NCERT - दीपकम् / Deepakam

                      8.7.2 कक्षा- अष्टमी,  विषय:- संस्कृतम्

पाठ - 7 मञ्जुलमञ्जूषा सुन्दरसुरभाषा  

     Class- 8th,  Subject - Sanskrit,  

Lesson-7  ManjulManjusha SunderSurbhasha  

           NCERT -  दीपकम् / Deepakam              

       ************************************

📝 वयम् अभ्यासं कुर्मः 

अभ्यास कार्यम्

1.    अधः प्रदत्तानां प्रश्नानां एकपदेन उत्तरं लिखत  -

(क) सुन्दरसुरभाषा कस्य वचनातीता ?

उत्तरम् - वेदानां |

 

(ख) संस्कृतभाषा कुत्र विजयते ?

उत्तरम् - विश्वे |

 

(ग) संस्कृतभाषा कस्य आशा ?

उत्तरम् - जनानाम् |

 

(घ) संस्कृते कति रसाः सन्ति ?

उत्तरम् - नव |

 

(ङ) कस्याः ध्वनिश्रवणेन सुखं वर्धते ?

उत्तरम् - संस्कृतभाषायाः |

 

  

2. अधः प्रदत्तानां प्रश्नानां पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत -   

(क) संस्कृतभाषा केषां जीवनस्य आशा अस्ति ?

उत्तरम् - संस्कृतभाषा सामान्य जनानां जीवनस्य आशा अस्ति । 

 

(ख) केषां विचाराः जनान् अभिप्रेरयन्ति ?

उत्तरम् – वेद – उपनिषद् – वेदान्त – पुराणादीनां विचाराः जनान् अभिप्रेरयन्ति । 

 

(ग) कैः रसैः समृद्धा साहित्यपरम्परा विराजते ?

उत्तरम् - शृङ्गार-हास्य-करुण-रौद्र-वीर-भयानक-बीभत्स-अद्भुत-शान्तैः नवभिः रसैः समृद्धा साहित्यपरम्परा विराजते । 

 

(घ) संस्कृतभाषा केषु शास्त्रेषु विहरति ?

उत्तरम् - संस्कृतभाषा वेदेषु, उपनिषत्सु, पुराणेतिहासकाव्येषु, दर्शनेषु, व्याकरणेषु, ज्योतिष-आयुर्वेद-गणित-विज्ञानशास्त्रेषु च विहरति ।

 

(ङ) संस्कृतभाषायाः कानि कानि सम्बोधनपदानि अत्र प्रयुक्तानि ? 

उत्तरम् - अत्र संस्कृतभाषायाः सम्बोधनपदानि यथा 'हे संस्कृत', 'हे देववाणी', 'हे जननी' इत्यादीनि प्रयुक्तानि ।

 

३. रेखा‌ङ्कितपदानि आश्रित्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत -

(क) मुनिगणाः संस्कृतभाषायाः विकासं कृतवन्तः। 

उत्तरम् -  मुनिगणाः कस्याः विकासं कृतवन्तः?

 

(ख) सामान्यजनानां जीवनं काव्यैः प्रभावितम् अस्ति। 

उत्तरम् -  सामान्यजनानां जीवनं कैः प्रभावितम् अस्ति?

 

(ग) कवयः अपि उपादेयानि काव्यानि रचितवन्तः। 

उत्तरम् -  कवयः अपि कीदृशानि काव्यानि रचितवन्तः?

 

(घ) संस्कृतभाषा पृथिव्यां विहरति। 

उत्तरम् -  संस्कृतभाषा कुत्र विहरति?

 

(ङ) संस्कृतभाषा विविधभाषाः परिपोषयति। 

उत्तरम् -  संस्कृतभाषा काः परिपोषयति?

 

(च) वेद-वेदाङ्गादीनि गभीराणि शास्त्राणि सन्ति। 

उत्तरम् -  वेद-वेदाङ्गादीनि गभीराणि कानि सन्ति?

 

  

4. अधः प्रदत्तानां पदानाम् उदाहरणानुसारं विभक्तिं वचनं च लिखत -

उत्तरम् -

पदम् -  विभक्तिः  वचनम् 

मातः -  संबोधनम्  एकवचनम्

तव - षष्ठी  एकवचनम्

मञ्जूषा -  प्रथमा  एकवचनम्

संस्कृतिः -  प्रथमा  एकवचनम्

जनानाम्  - षष्ठी  बहुवचनम्

जीवनस्य - षष्ठी  एकवचनम्

धरायाम् -  सप्तमी  एकवचनम्

शास्त्रेषु  - सप्तमी बहु 

5. अधोलिखितानां पद्यांशानां यथायोग्यं मेलनं कुरुत - 

उत्तरम् -

(क) अयि मातस्तव पोषणक्षमता - मम वचनातीता, सुन्दरसुरभाषा |

(ख) वेदव्यास-वाल्मीकि-मुनीनां - कालिदासबाणादिकवीनाम् |

(ग) पौराणिक-सामान्यजनानाम् - जीवनस्य आशा, सुन्दरसुरभाषा |

(घ) श्रुतिसुखनिनदे सकलप्रमोदे - स्मृतिहितवरदे सरसविनोदे |

(ङ) वैद्यव्योम-शास्त्रादिविहारा - विजयते धरायाम् |

 6. उदाहरणानुसारं अधः प्रदत्तानां पदानाम् एकपदेन अर्थ लिखत - 

यथा, देवस्य आलयः = देवालयः

 उत्तरम् - (क) सुराणां भाषा = सुरभाषा 

(ख) सुन्दरी सुरभाषा = सुन्दरसुरभाषा 

(ग) नवरसैः रुचिरा = नवरसरुचिरा 

(घ) पोषणस्य क्षमता = पोषणक्षमता 

(ङ) मञ्जुला भाषा = मञ्जुलभाषा 

७. पेटिकातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत - 

यथा – मुनिवर-विकसित-कविवर-विलसित- मञ्जुलमञ्जूषा सुन्दरसुरभाषा।

उत्तरम् – 

(क) अयि मातः तव पोषणक्षमता आशा वचनातीता । 

(ख) वेदव्यास-वाल्मीकि-मुनीनां कालिदासबाणादि कवीनाम् । 

(ग) पौराणिक-सामान्य-जनानां जीवनस्य संस्कृतिः । 

(घ) श्रुतिसुखनिनदे सकलप्रमोदे स्मृतिहितवरदे सरसविनोदे । 

(ङ) गति-मति-प्रेरक-काव्य-विशारदे, तव वेदविषय एषा सुन्दरसुरभाषा । 

(च) नवरस-रुचिरालङ्कृतिधारा मम -वेदान्तविचारा । 

(छ) वैद्य-व्योम-शास्त्रादि-विहारा विजयते धरायाम्, सुन्दरसुरभाषा ।

८. अधोलिखितविकल्पेषु प्रस‌ङ्गानुसारम् अर्थं चिनुत - 

(क) “मञ्जुलमञ्जूषा” इत्यस्य अर्थः कः? 

उत्तरम् - (iii) मनोहररूपेण संकलिता | 

(ख) सुन्दरसुरभाषा केषां जीवनस्य आशा उच्यते? 

उत्तरम् - (iii) पौराणिक-सामान्यजनानाम्  

(ग) सुन्दरसुरभाषा कुत्र विजयते ?

उत्तरम् - (iii) धरायाम् |

(घ) सुन्दरसुरभाषायां किं नास्ति ?

उत्तरम् - (iv) अशुद्धिः | 

(ङ) कविः सुन्दरसुरभाषां केन पदेन सम्बोधयति ?

उत्तरम् - (ii) मातः |