8.7.3 LP मञ्जुलमञ्जूषा सुन्दरसुरभाषा

 

8.7.3 LP मञ्जुलमञ्जूषा सुन्दरसुरभाषा 

---

पाठ योजना (Lesson Plan)

विषयः संस्कृतम्
पुस्तकः दीपकम्
पाठः सप्तमः — मञ्जुलमञ्जूषा सुन्दरसुरभाषा
कक्षा: अष्टमी
कालावधिः: ४५ मिनिटाः

---

१. अवधारणाः (Concepts)

१. संस्कृतभाषाया: माधुर्यं, लावण्यं च।
२. संस्कृतभाषा ज्ञानविज्ञानयोः मूलभूता।
३. संस्कृतस्य लोकसंस्कृतेः संवाहकत्वम्।

---

२. अधिगम-फलानि (Learning Outcomes – as per NCERT)

विद्यार्थिनः —

• संस्कृतभाषायाः सौन्दर्यं, वैज्ञानिकता च अवगन्तुं शक्नुवन्ति।
• पाठे वर्णितां संस्कृतभाषायाः महत्त्वं स्वशब्देषु कथयितुं शक्नुवन्ति।
• संस्कृतश्लोकान् सुशुद्धस्वरेण पठितुं, अर्थं विवेचितुं च शक्नुवन्ति।
• संस्कृतभाषायां सूक्तिवाक्यानां प्रयोगं दैनन्दिनजीवने कर्तुं प्रेरिताः भवन्ति।

---

३. शिक्षण-शास्त्रीय रणनीतयः (Pedagogical Strategies)

• संवादात्मक पद्धतिः: शिक्षकः विद्यार्थिभिः संस्कृतभाषायाः उपयोगिता विषये प्रश्नोत्तररूपेण चर्चां करोति।
• गोष्ठीकार्यक्रमः: विद्यार्थिनः समूहैः “संस्कृतभाषा कुतः आवश्यकाऽस्ति?” इति विषयपर्यन्तं चर्चा कुर्वन्ति।
• पठन-गान-विधिः: श्लोकपाठः, नाट्यरूपेण प्रस्तुतिः च।
• दृश्यश्राव्यसाधनानि: संस्कृतभाषा–विषयक लघुचित्रं (video) प्रदर्श्य भाषायाः मधुरत्वं अवगम्यते।

---

४. अन्यविषयसमाकलनम् (Integration with other subjects)

• हिन्दी: भाषा-सौन्दर्यस्य तुलनात्मक अध्ययनम्।
• इतिहासः: प्राचीनभारते संस्कृतभाषायाः स्थानम्।
• विज्ञानम्: संस्कृतस्य वैज्ञानिकशब्दनिर्माणे योगदानम्।
• कला: सुलेखनं, श्लोकलिपिः, चित्रणम् इत्यादि।

---

५. मूल्यांकनम् (Assessment – Item Format)

(अ) मौखिकम् –

• संस्कृतभाषायाः विशेषतां कथयतु (प्रश्नोत्तरम्)।
• श्लोकस्य अर्थं व्याख्यातु।

(ब) लिखितम् –

• रिक्तस्थानपूर्तिः
• “संस्कृतभाषा किमर्थं सुन्दरा?” इत्यस्य उत्तरं लेखतु।
• श्लोकानां अर्थलेखनम्।

(स) क्रियात्मकम् –

• समूहकार्ये संस्कृतवाक्यानि दैनन्दिनजीवने प्रयुक्तानि दर्शयन्तु।

---

६. साधनसामग्री (Resources – Digital/Physical)

डिजिटलः:

• NCERT ePathshala Video (पाठ–७)
• संस्कृतभाषा–विषयक YouTube लघुचित्रः
• PowerPoint प्रस्तुति

भौतिकः:

• श्लोकसंग्रहः, चार्टः
• संस्कृतसुभाषितपुस्तिका
• ब्लैकबोर्ड, चित्रफलकः, शब्दकार्डाः

---

७. एकविंशतितमशताब्द्याः कौशलानि / मूल्यशिक्षा / व्यावसायिककौशलानि (21st Century Skills / Value Education / Vocational Skills)

• संचारकौशलम् — संस्कृतभाषायां संवादस्य अभ्यासः।
• सहकार्यभावः — समूहकार्यात्।
• संस्कृतिकमूल्यानि — भारतीयभाषानां प्रति आदरः।
• डिजिटलसाक्षरता — दृश्यश्राव्यसाधनानां प्रयोगः।
• रचनात्मकता — संस्कृतवाक्यरचना, लघुनाट्यप्रस्तुति।

---

८. विस्तारः / वास्तविकजीवनसंबन्धः (Extension / Real-life Application)

• विद्यार्थिनः विद्यालये “संस्कृतसप्ताहः” उत्सवेषु भागं गृह्णन्ति।
• संस्कृतवाक्यानां दैनन्दिनजीवने प्रयोगः (उदा. नमः, कृपया, धन्यवादः)।
• संस्कृतश्लोकैः प्रेरणादायकसन्देशानां लेखनं गृहकार्यम्।

---

क्या आप चाहेंगे कि मैं इसी पाठ योजना का सुंदर तालिकाबद्ध प्रारूप (table format) भी तैयार कर दूँ जो सीधे शिक्षक डायरी में लिखने योग्य हो?