LP 6.3 Aham Ch Tvam Ch 📘 पाठयोजना 🔹 कक्षा – षष्ठी 🔹 विषयम् – संस्कृतम् 🔹 पाठः – 3 : अहं च त्वं च (दीपकम्-पुस्तके) 🔹 कालावधिः – २-३ पाठान्तरालानि -- 1. सङ्कल्पनाः (Concepts) 1. सर्वनामशब्दानाम् (अहम्, त्वम्, सः, सा, तत्) प्रयोगः 2. संवादरूपेण आत्मपरिचयः, मित्रपरिचयः च 3. सरलवाक्यानां रचनया भाषाचातुर्यस्य विकासः --- 2. अधिगम-परिणामाः (Learning Outcomes – as per NCERT) छात्राः सरलान् संस्कृतवाक्यान् पठितुं, अवगन्तुं च शक्नुवन्ति। ‘अहम्, त्वम्’ इत्यादीनां सर्वनामशब्दानां यथायोग्यं प्रयोगं कर्तुं शक्नुवन्ति। आत्मनः परिचयं संस्कृतभाषायाम् दातुं समर्थाः भवन्ति। --- 3. शैक्षणिक-नीतयः (Pedagogical Strategies) संवादाभ्यासः – द्वयोः छात्रयोः मध्ये 'अहम् छात्रः अस्मि। त्वम् कः?' इति संवादः। चित्रदर्शनम् – चित्रे दृष्ट्वा सर्वनामनिर्णयः। पात्राभिनयः – संवादस्य अभिनयरूपेण प्रस्तुतीकरणम्। शब्दक्रीडाः – ‘वक्तुं प्रयत्नं कुर्वन्तु’, ‘रहस्यम् शोधयन्तु’ इत्यादिक्रीडाः। --- 4. अन्यविषयसमेकनम् (Integration with Other Subjects) हिन्दी/अङ्ग्लभाषा – सर्वनामशब्दानां तुलनात्मकचर्चा। चित्रकला/नाट्य...

LP 7.1  पाठ योजना (Lesson Plan)  कक्षा – सप्तमी विषय – संस्कृतम् पाठ्यपुस्तकम् – दीपकम् (NCERT) पाठः – 1 वन्दे मातरम् Vande Maataram  भाषा – संस्कृतम् --- १. अवधारणाः (Concepts) (१) राष्ट्रगीतस्य "वन्दे मातरम्" इत्यस्य ऐतिहासिक-सांस्कृतिकमहत्त्वम्। (२) पाठे प्रयुक्तानि मुख्यशब्दानि, उपसर्गाः, प्रत्ययाश्च – तेषां बोधः च प्रयोगः। (३) मातृभूमेः प्रति भक्तिः, श्रद्धा, आदरः च – राष्ट्रभक्तेः संवर्धनम्। --- २. अधिगमफलितानि (Learning Outcomes – NCERT) शिक्षणस्य समाप्तौ छात्राः – पद्यानां शुद्धं उच्चारणं कर्तुं शक्नुवन्ति। संस्कृतशब्दानां अर्थं सम्यक् बोधितुं शक्नुवन्ति। गीतस्य भावार्थं सम्यक् गृहीतुं शक्नुवन्ति। मातृभूमेः प्रति स्वाभिमानं, समर्पणं च अनुभवयन्ति। --- ३. शिक्षणप्रक्रियाः (Pedagogical Strategies) प्रश्नोत्तरपद्धत्याः प्रयोगः। गीतगानं द्वारा भावानुभूत्याः संवर्धनम्। समूहचर्चा, अभिनयम्, वाचनकौशलस्य अभ्यासः। दृश्य-श्रव्यसामग्रीनां (Audio-Visual Aids) प्रयोगः। शिक्षयिता द्वारा भावपूर्वकं पाठपठनम्। --- ४. अन्यविषयैः सह एकीकरणम् (Integration with Other Subjects) इतिहासविज...

शिक्षक डायरी हेतु पाठ योजना कक्षा: षष्ठी (Class VI) विषय: संस्कृत पाठ: पाठ – 2, एषः कः? एषा का? एतत् किम्? पाठ्यपुस्तकम्: NCERT – दीपकम् शिक्षानीति: राष्ट्रीय शिक्षा नीति – 2020 भाषा: संस्कृत Class- VIII, Subject - Sanskrit  NCERT - दीपकम्  Lesson - 5 Aisha Kaha, Aisha Kaa, Aitat Kim ---  1. संकल्पनाः (Concepts 1, 2, 3) 1. प्रश्नवाचक सर्वनामशब्दानाम् परिचयः – एषः, एषा, एतत् 2. लिंगभेदेन शब्दानां प्रयोगः – पुंल्लिंग, स्त्रीलिंग, नपुंसकलिंग 3. सर्वनामशब्दानां प्रयोगः वाक्येषु  --- 2. अधिगम-प्राप्तफलानि (Learning Outcomes – NCERT अनुसारम्) छात्राः प्रश्नवाचक शब्दानां (एषः, एषा, एतत्) रूपानि जानन्ति। छात्राः लिंगानुसारं शब्दानां यथोचितं प्रयोगं कुर्वन्ति। छात्राः चित्राणि दृष्ट्वा उत्तरं संस्कृतभाषया दातुं शक्नुवन्ति। संवादरूपेण प्रश्नोत्तरं संस्कृतभाषया पठन्ति वा कथयन्ति। --- 3. शिक्षणविधयः (Pedagogical Strategies) चित्रदर्शनेन शिक्षणम् – वस्तुनि चित्राणि दर्शयित्वा ‘एषः कः?’ इत्यादि प्रश्नाः। संवादात्मक विधिः – छात्रैः शिक्षकः सह संवाद निर्माणः। जोड़ी कार्यम् – द्वयेन ...

शिक्षक डायरी हेतु पाठ योजना कक्षा: VIII विषय: संस्कृत पाठ: पाठ – 5 शब्दरूपाणि पाठ्यक्रम: एनसीईआरटी ब्रिज कोर्स शिक्षा नीति: एनईपी 2020 के अनुरूप भाषा: संस्कृत Lesson Plan  Class- VIII, Subject - Sanskrit NCERT BRIDGE COURSE  Lesson No- 5 शब्दरूपाणि --- 1. संकल्पनाएँ (Concepts 1, 2, 3) 1. संज्ञा-शब्दानां विभक्तयः (प्रथमा, द्वितीया, तृतीया इत्यादयः) 2. पुंल्लिंग, स्त्रीलिंग, नपुंसकलिंग शब्दरूपाणि (रामः, सीता, फलम् इत्यादि) 3. शब्दरूपाणां प्रयोगः वाक्येषु --- 2. अधिगम-प्राप्तफलानि (Learning Outcomes - NCERT) छात्राः विभक्तिपरिचयम् सम्यक् प्रकारेण ज्ञास्यन्ति। लिंग, वचन, विभक्ति अनुसारं शब्दरूपाणि यथावत् रूपेण प्रयोगं कर्तुं शक्नुवन्ति। वाक्यनिर्माणे शब्दरूपाणां यथोचितं प्रयोगं करिष्यन्ति। जीवनोपयोगीनां उदाहरणानाम् साहाय्येन ज्ञानस्य व्यवहारिकतां अनुभास्यन्ति। --- 3. शिक्षण विधयः (Pedagogical Strategies) गुणात्मक प्रस्तुति – दृश्य व ध्वन्यात्मक सामग्री द्वारा प्रस्तुति। सहभागितात्मक शिक्षण – जोड़ी कार्य, समूह चर्चा, तालिका निर्माण। कार्यपरक अभ्यास – रूपावलोकन, शुद्ध वाक्य रचना। ...

               7.1.2 कक्षा- सप्तमी,  विषय:- संस्कृतम्                     प्रथमः पाठः  वन्दे भारतमातरम्       Class- 7th,  Subject - Sanskrit,   Lesson-1 Vande Bharatam                                      ************************************ 📝 वयम् अभ्यासं कुर्मः 1. एकपदेन पदद्वयेन वा उत्तरं लिखन्तु (क) पर्वतराजः कः? उत्तर: हिमालयः   (ख) समुद्रः कस्याः चरणौ प्रक्षालयति? उत्तर: भारतमातुः   (ग) त्रिवर्णयुतः ध्वजः कुत्र विलसति? उत्तर: भारतमातुः हस्ते  (घ) ध्वजस्थितः केशरवर्णः अस्मान् किं वक्तुं प्रेरयति? उत्तर: जयतु सैनिकः   (ङ) कृषकबान्धवाः भारतभूमिं कैः सिञ्चन्ति? उत्तर: स्वेदबिन्दुभिः  (च) केषां धवलं यशः राष्ट्रध्वजस्य मध्ये विलसति? उत्तर: वैज्ञानिकानाम्  (छ) सूर्यः कं विना नित्यं सञ्चरति? उत्तर: विरामम्  --- 2. अधः प्र...

 विद्यालय पत्रिका संस्कृत  Vidyalaya /School magzine Sanskrit   चण्डीगढ़-यात्रा-वृत्तान्तः अहं गतमासे चत्वारि दिनानि चण्डीगढ़नगरं गत्वा रमणीयं अनुभवम् अलभम्। चण्डीगढ़ः भारतस्य उत्तरभागे स्थितम् एकं अतीव सुन्दरं योजनाबद्धं च नगरम् अस्ति। एषः नगरः स्वच्छता, हरितिमा, सुशासनं च प्रतीकः अस्ति। प्रथमदिने अहं रॉक्-गार्डनं गत्वा तत्र नानाविधानि शिल्पानि दृष्टवती। तानि अपचिन्नवस्तुना निर्मितानि – यथा प्लास्टिक्, लोहः, काचः इत्यादयः। तत्र कला, रचनात्मकता च अद्भुतं दृश्यं प्रदर्शयन्ति। द्वितीयदिने अहं सुभाष-पार्कं गत्वा तत्र शान्तिपूर्णं वातावरणं, वृक्षछाया, जलकुण्डं च दृष्टवती। जनाः तत्र योगं कुर्वन्ति, भ्रमन्ति च। तृतीयदिने सुखनालायाः तीरे गत्वा नौकायनं कृतवती। तत्र जलं निर्मलम् आसीत्, पक्षिणां कलरवः च मनोहरः। नौकायनस्य अनुभवः अतीव आनन्ददायकः आसीत्। तत्र अहं छायाचित्राणि अपि ग्रहीतवती। चतुर्थदिने अहं विपणिं गत्वा विविधानि वस्त्राणि, हस्तशिल्पानि, स्मरणिकाः च क्रीतवती। अहं तत्र प्रसिद्धानि खाद्यानि अपि आस्वादितवती। चण्डीगढ़े कण्ठशुद्धिः, हृदयशुद्धिः च अनुभविता। एषा यात्रा न केवलं म...

 संस्कृत् लघु नाटिका  Sanskrit Short Play/ Act  संस्कृत सैन्यम्   Sanskrit Sainyam  YouTube Video Link   नमो नमः अद्य वयम् अष्टं कक्षायाः छात्राः भवतां समक्षे संस्कृते लघु नाटिकां प्रस्तुतं कुर्मः यस्याः नाम अस्ति - संस्कृत सैन्यम् अस्मिन् नाटिकायां एका अस्ति संस्कृत माता यस्याः अभिनयं (आरुषी) करोति। एका अस्ति बालिका।  यस्याः अभिनयं (कशिश) करोति। अहं च (प्राची) सूत्रकारः रूपेण अस्मि। --------  (काचित् उपविश्य रुदती अस्ति ।  बालः/बाला प्रविशति। )   *बालः* - ( दृष्ट्वा , स्वगतम् ) अहो , काचित् माता रोदनं कुर्वती अस्ति । किमर्थं स्यात् ? अथवा तामेव पृच्छामि ।     ( समीपं गत्वा )   अम्ब ! का भवती ? किमर्थ रोदनं करोति ?  *माता :* - वत्स ! मां न जानासि ? अहम् अस्मि संस्कृतमाता ।   *बालः -* अहो , संस्कृतमाता वा ! वदतु , भवती किमर्थं रोदिति ?   *माता :-* वत्स ! किमिति वदामि मम दुरवस्थाम् ! यस्यां भूमौ मम जन्म अभवत् , यत्र च वेद - पुराण - उपनिषदः विलसन्ति , यस्मिन् देशे व्यास - वाल्मीकि ...

  पाठ योजना (Lesson Plan) विषयः संस्कृतम् कक्षा: अष्टमी (VIII) पाठ संख्या: १ पाठ शीर्षकः उच्चारणस्थानानि अवधिः: २ पाठ कालाः 1. संकल्पनाः (Concepts) उच्चारणस्थानानां परिज्ञानम् (Understanding of Articulation Points) उच्चारणस्थानस्य प्रकाराः (Types of Articulation Points) – कण्ठः, तालु, मूर्धा, दन्ताः, ओष्ठाः इत्यादयः। वर्णानां वर्गीकरणम् (Classification of Sounds Based on Pronunciation) भाषा-उच्चारणे उच्चारणस्थानानां महत्त्वम् (Importance of Pronunciation in Language) 2. अधिगम-परिणामाः (Learning Outcomes - NCERT) पाठस्य अध्ययनानन्तरं छात्राः— ✅ विभिन्न उच्चारणस्थानानि ज्ञास्यन्ति। ✅ वर्णानां उच्चारणस्थानानि भेदयितुं शक्नुवन्ति। ✅ भाषा-शुद्धतायाः महत्त्वं अवगमिष्यन्ति। ✅ स्वस्वरस्य शुद्ध उच्चारणं कर्तुं प्रयासं करिष्यन्ति। ✅ संस्कृत-हिन्दी-इंग्लिश भाषासु उच्चारणस्य तुलनात्मक ज्ञानं प्राप्त्वा भाषायाः उत्कृष्ट प्रयोगं करिष्यन्ति। 3. शिक्षण-शिक्षण रणनीतयः (Pedagogical Strategies) 1. प्रत्यक्ष प्रदर्शनम् (Demonstration Method) – शिक्षकः उच्चारणस्थानानि प्रत...

पाठ योजना (Lesson Plan) विषयः संस्कृतम् कक्षा: षष्ठी (VI) पाठ संख्या: १ पाठ शीर्षकः वर्णमाला अवधिः: २ पाठ कालाः --- 1. संकल्पनाः (Concepts) वर्णमालायाः परिज्ञानम् (Introduction to the Sanskrit Alphabet) स्वरवर्णाः, व्यञ्जनवर्णाः च (Vowels and Consonants) उच्चारणम्, लिपिः, संयोगः च (Pronunciation, Script, and Combination) देवनागरी लिपेः महत्त्वम् (Importance of Devanagari Script) --- 2. अधिगम-परिणामाः (Learning Outcomes - NCERT) पाठस्य अध्ययनानन्तरं छात्राः— ✅ संस्कृत वर्णमालायाः सम्यक् ज्ञानं प्राप्स्यन्ति। ✅ स्वर-व्यञ्जनयोः भेदं ज्ञास्यन्ति। ✅ वर्णानां शुद्धमुल्लेखनं, उच्चारणं च करिष्यन्ति। ✅ देवनागरी लिपेः महत्त्वं बोधिष्यन्ति। ✅ अन्यभाषासु (हिन्दी, मराठी, आदि) संस्कृत वर्णानाम् उपयोगं अवगमिष्यन्ति। --- 3. शिक्षण-शिक्षण रणनीतयः (Pedagogical Strategies) 1. संवादात्मक-तन्त्रः (Interactive Method) – छात्राः वर्णमालां गीतरूपेण पठन्तु। 2. दृश्य-श्रव्य साधनानि (Audio-Visual Aids) – वर्णानां उच्चारणं श्राव्य-वीडियोद्वारा शिक्ष्यते। 3. हस्तलेखन-अभ्यासः (Handwriting Practice) – देवनागरी लिपिः...

                     6.15.2 कक्षा/  Class- VI/6     संस्कृतम्/ Sanskrit        पाठ  /  Lesson-15  वृक्षाः सत्पुरुषा: इव  / VrikshaH SatpurushaaH iv वयम् अभ्यासं कुर्म:      १. पाठे लिखितानि सुभाषितानि सस्वरं पठन्तु, अवगच्छन्तु, लिखन्तु स्मरन्तु च। २. पाठस्य आधारेण अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखन्तु। (क) वृक्षाः स्वयं कुत्र तिष्ठन्ति ?   (ख) परोपकाराय काः वहन्ति? (ग) दशवापीसमः कः भवति? (घ) सत्पुरुषाः इव के सन्ति? (ङ) अर्थिनः केभ्यः विमुखाः न यान्ति? (च) वृक्षाः स्वयं कानि न खादन्ति? उत्तरम् -    (क) आतपे (ख) नद्यः (ग) हृदः (घ) वृक्षाः (ङ) वृक्षेभ्यः / महीरूहेभ्यः (च) फलानि  ३. पाठस्य आधारेण अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि पूर्णवाक्येन लिखन्तु।   (क) नद्यः किं न पिबन्ति? (ख) वृक्षाः अस्मभ्यं किं किं यच्छन्ति? (ग) इदं शरीरं किमर्थम् अस्ति ? (घ) दशपुत्रसमः कः भवति? (ङ) केषां विभूतयः परोपकाराय भवन्ति?  (च) अन्यस्य...

  6.14.2 कक्षा/  Class- VI/6     संस्कृतम्/ Sanskrit        पाठ  /  Lesson-14   माधवस्य प्रियम् अङ्गम् / Madhavsya Priyam Angam वयम् अभ्यासं कुर्म:      1.  उत्तरम् -   नेत्रम् उदरम्  चरण:  / पाद:  हस्त:  मुखम्  2. कोष्ठकात् समुचितं क्रियापदम् चित्वा  उदहरणानुसरम्  अङ्गस्य कार्यं लिखन्तु।  यथा नयनं - पश्यति (क)  मुखम् - ..............  (चलति,  हसति, वदति )  (ख) पाद: - ..............  (लिखति, चलति, पश्यति)  (ग) कर्ण: - ..............  (हसति, वदति, शृणोति )  (घ) नासिका - .............. (आघ्राणम् करोति, नृत्यति, धावति) (ङ) जिह्वा -.............. (धावनं करोति, आस्वादनं करोति, पश्यति)   उत्तरम् - (क) मुखम् -  वदति   (ख) पाद: -  चलति (ग) कर्ण: -  शृणोति  (घ) नासिका -  आघ्राणम् करोति   (ङ) जिह्वा - आस्वादनं करोति  3. कोषकात् समुचितां संख्यां चित्वा रिक्तस्थानम्  पूरय...

  6.13.2 कक्षा/  Class- VI/6     संस्कृतम्/ Sanskrit        पाठ  /  Lesson- 13     सङ्ख्यागणना ननु सरला / Sankhya Ganna Nanu Sarla   वयम् अभ्यासं कुर्म:      1.  पाठस्य आधारेण अधोलिखितानां प्रश्नानाम् एकपदेन उत्तराणि लिखन्तु ।  (क) कः एकः अस्ति? (ख) कः षण्मुखदेवः अस्ति? (ग) कः त्रिनयनमूर्तिः अस्ति? (घ) का सरला अस्ति? (ङ) के अतुलबलाः सन्ति? उत्तरम्-  (क) सूर्यः (ख) सुरसेनानी/कार्तिकेयः    (ग) शंकरः (घ) संख्या गणना   (ङ) अष्ट दिग्गजा:  2. उदाहरणानुगुणं शब्दानां पुरतः उचितां संख्यां लिखन्तु । यथा - आकाशे ........१............. सूर्य: विभाति ।  (१, २, ३, ४) (क) मम हस्ते ..................... अङ्गुलयः सन्ति । (९, ५, ८, ७) (ख) सप्ताहे .....................  वासरा: भवन्ति ।(६, १०, ७, ५) (ग) कार्तिकेयस्य ..................... मुखानि सन्ति ।(१, ६, १०, ३)  (घ) व्याकरणे..................... वचनानि सन्ति ।(१०, ९, ३, ५ ) (ङ) गगने........................

  6.12.2 कक्षा/  Class- VI/6     संस्कृतम्/ Sanskrit        पाठ  /  Lesson- 12 आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपुः/  Aalasyam Hi Manushyaanaam Sharirastho mahaan RipuH   वयम् अभ्यासं कुर्म:      1. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् एकपदेन  उत्तराणि यच्यन्तु । (क) भिक्षुक: किं करोति स्म? (ख) कदाचित् तेन मार्गेणा क: आगच्छाति? (ग) भिक्षुक: धनिकात् किम् इच्छति? (घ) धनिक: भिक्षुकात् किं याचितवान्? (ङ) सौभाग्येन वयं किं प्राप्तवन्त:?  उत्तरम्  (क) भिक्षाटनम्  (ख) भिक्षुक: (ग) प्रभूतं धनम्   (घ) पादौ / हस्तौ/ शरीराङ्गानि   (ङ) मानवजन्म  2. अर्थोलिहिताना प्रश्नांनामू उत्तराकि 'आम्' अथवा 'न' इति पर्दैन लिखन्तु  यथा  -ग्रामें कञ्चन भिक्षुक: आसीता आई (क) भिक्षुक: उन्नत: दृढकाय: व आसीत (ख) जना: तस्मै दण्ड अच्छानिता (ग) भिक्षुक: प्रभूतं धनम् इच्छिता (घ) भिक्षुक: धनिकाय पार्दै दाता (ङ) भिक्षुक: भिक्षाटन त्याजाता  उत्तरम्-   (क) आम्  (ख) न (ग) आम् (घ) ...

  6.11.2 कक्षा/  Class- VI/6     संस्कृतम्/ Sanskrit        पाठ  /  Lesson- 11   पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि  / Prithivyaam Trini Ratnaani वयम् अभ्यासं कुर्म:      1. एतानि सर्वाणि सुभाषितानि उच्चैः पठन्तु पठन्ति स्मरन्तु  लिखन्तु च। 2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखन्तु। ( निम्नलिखित प्रशनों के उत्तर एक पद में लिखें) (क) पृथिव्यां कति रलानि सन्ति? (ख) अयं निजः: परो वा इति गणना केषां भवति? (ग) कार्याणि केन सिध्यन्ति? (घ) विद्या कि ददाति? ङ) जननी जन्मभूमिश्च कस्मात् गरीयसी? (च) लडका कीदूशी आसीत्? उत्तरम्- (क) त्रीणि। (ख) लघुचेतसाम्। (ग) उद्यमेन। (घ) विनयम। (ङ) स्वर्गात्। (च) स्वर्णमयी। 3. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् एकवाक्येन उत्तराणि लिखन्तु' (अधोलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखो) (क) पृथिव्यां त्रीणि रलानि कानि सन्ति? (ख) उदारचरितानां भाव: क: भवति? (ग) मृगा: स्वयमेव कस्य मुखे न प्रविशन्ति? (घ) अभिवादनशीलस्य नित्यं कानि वर्धन्ते? (ङ) मनुष्यः धनात् किम् आप्नोति?  (च) उत्पन्नेषु कार्य...